ზიგმუნდ ფროიდი – Zigmund Freud

ზიგმუნდ ფროიდის ცხოვრება და მოღვაწეობა

ზიგმუნდ ფროიდი – მოაზროვნე და ფილოსოფოსი, რომელმაც გადატრიალება მოახდინს 20 ს-ის მსოფლმხედველობაში. ფროიდმა თავის “დოქტრინას” წარუმძღვარა სიტყვები: ” მეცნიერულმა აღმოჩენებმა 3 უდიდესი დარტყმა განაცდევინა კაცობრიობის ამბიციებს. ეს აღმოჩენებია: კოპერნიკი(სამყაროს ცენტრისტული იდეის მსხვრევა), დარვინის თეორია (ღვთაებრივი წარმომავლობის გაბათილება) და ჩემი ფსიქოანალიზი.”
ვენა. 1885 წლის 20 ივნისი. შაბათი საღამო. ახალგაზრდა ნევროპათოლოგი ზიგმუნდ ფროიდი საავადმყოფოში შეყოვნდა. იგი სასიყვარულო წერილს წერს. “შაბათი საღამო” შემთხვევით არ არის მითითებული. ექიმი ფროიდი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ზუსტ თარიღებს. იგი ყველაფერს ანიჭებს მნიშვნელობას. გონება ვნების წინააღმდეგ — მთელი მისი ცხოვრების თემაა. იმ საღამოს სიყვარულმა იზეიმა გამარჯვება. როგორც ზღაპარშია: პრინცი აკაკუნებს სასახლის კარიბჭეზე.”ჩემო პატარა პრინცესა! მე დიდი ხნით ჩამოვალ, გატენილი საფულით (და მე შენთვის მაქვს რაღაც), ხოლო შემდეგ წავალ პარიზში, გავხდები იქ დიდი მეცნიერი, ვენაში შარავანდედმოსილი დავბრუნდები და ჩვენ მაშინვე დავქორწინდებით. მე ვუმკურნალებ ყველა განუკურნებელ ნევროტიკს, შენ კი იზრუნებ ჩემს ჯანმრთელობაზე, და მე ბევრს, ბევრს გაკოცებ მანამ, სანამ შენ არ გახდები ძლიერი, მხიარული და ბედნიერი, და ჩვენზე დაწერენ: თუ ისინი არ მოკვდნენ, მაშინ ცოცხლები არიან დღემდე.”

საკუთარი თავისადმი ირონიული დამოკიდებულება — ეს მთლიანად ფროიდია. იმ მომენტშიც კი, როდესაც მისი ბედი წყდება. მან ესესაა მიიღო ნანატრი სტიპენდია საზღვარგარეთ სტაჟირებისთვის. მას ხომ უკვე დაესიზმრა, რომ ფულს უფრო დამსახურებულ კანდიდატს მისცემდნენ! გახარებული ფროიდი წერს ჰამბურგში მყოფ საცოლეს მარტას. იგი მაინც წავა პარიზში, მსოფლიოში ცნობილ ნევროპათოლოგთან ჟან მარტინ შარკოსთან! ის, რასაც იგი იქ ნახავს, გაიგებს და შეინახავს მეხსიერებაში, აქცევს ახალგაზრდა პრივატ-დოცენტს ვენიდან იმ ფროიდამდე, რომელსაც დღეს იცნობს მთელი მსოფლიო. გამგზავრება პარიზში — ეს არის დასაწყისი მისი გრძელი და ხანგრძლივი მოგზაურობისა შეუცნობელში, “იდის” სამეფოში.

15 წლის შემდეგ “სიზმრებში” ფროიდი დაწერს: “არაცნობიერი არის ჭეშმარიტად რეალური ფსიქიკური.” და ვინ დაადანაშაულებს მას თავმდაბლური ფანტაზიისთვის უკვდავების შესახებ პრინცესასთვის მიწერილ წერილში? ზიგმუნდ ფროიდი გარდაიცვალა თითქმის 70 წლის წინ, მაგრამ “ის დღემდე ცოცხალია, როგორც აღნიშნა ერთმა ბიოგრაფმა. უკვე დიდი ხანია ყოველდღიურ ხმარებაში შემოვიდა ისეთი ცნებები, როგორიცაა განდევნა და ნევროზი, “წამოცდენები ფროიდისეულად”, ოიდიპოსის კომპლექსი და ნარცისიზმი… ეს სიტყვები თითქოს ყველასთვის ნაცნობია, მაგრამ ცოტას თუ აქვს წარმოდგენა, რას ნიშნავს ყველაფერი ეს. ფროიდის პერსონა დღემდე მოცულია ურთიერთწინააღმდეგობების ბურუსით. ვის არ ხედავენ მასში! აზროვნების გიგანტს, დიდ ამომხსნელს იმ საიდუმლოებისა, რასაც ადამიანი ჰქვია, და პირიქით: მეცნიერული ზღაპრების შემთხზველსა და ავანტიურისტს. თავისი “შარავანდედი” ფროიდმა მიიღო, იგი თავად მონაწილეობდა მის შექმნაში.

საუკუნეების გასაყარი, როდესაც ზიგმუნდ ფროიდმა საფუძველი ჩაუყარა ფსიქოანალიზს — ეს არის ეპოქა ფინ დე სიეცლე, “საუკუნის დასასრული”, ადამიანთა ცხოვრებასა და საქმიანობაში რადიკალური ცვლილებების პერიოდი. 1905 წელს ალბერტ აინშტაინმა შეცვალა სამყაროს ფიზიკური სურათი, უფრო ადრე, 1900 წელს მაქს პლანკმა საფუძველი ჩაუყარა კვანტურ მექანიკას. კიდევ უფრო ადრე, 1895 წელს კონრად რენტგენმა აღმოაჩინა საოცარი სხივები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევენ, ჩავიხედოთ ადამიანის სხეულში… ეს არის ეპოქა, როდესაც ყველგან გაყავთ სატელეფონო და ტელეგრაფის ქსელები, რომლებიც კონტინენტებს აკავშირებენ ერთმანეთთან. შეუჩერებლად იზრდება ქალაქები და მათთან ერთად სოციალური პრობლემებიც, მაგალითად, უმუშევრობა. ევროპაში იბადება ნაციონალიზმი და იმპერიას, რომელიც ვენის მშვენიერი ფასადის უკან იმალება, გარდაუვალი დანგრევა ემუქრება. და რაც მთავარია — ადამიანებში სულ უფრო კლებულობს სიკვდილის შემდეგ გადარჩენის რწმენა…

მას შემდეგ, რაც ნიცშემ თქვა, რომ ღმერთი მოკვდა, აღმოცენდა ეგზისტენციალური ვაკუუმი, — ასე აღწერს “საუკუნის დასასრულის” სულიერ მდგომარეობას პროფესორი როლფ ჰაუბლი ფრანკფურტის ზიგმუნდ ფროიდის სახელობის ინსტიტუტიდან. სწორედ ამ ვაკუუმში წარმოიშვა ფსიქოანალიზი — მცდელობა ახლებურად გაეცეს პასუხი კითხვას ადამიანის არსისა და ბედისწერის შესახებ. უფრო და უფრო არამყუდრო სამყაროში საკუთარ თავთან მარტო დარჩენილი ინდივიდი იძულებული იყო თავიდან ეძებნა თავისი ადგილი დედამიწაზე — ყურადღებით დაკვირვებოდა საკუთარ შინაგან სამყაროს. ფსიქიკურის ძიება ადამიანში —გუსტავ კლიმტის ნახატებიდან დაწყებული ფროიდის ფსიქოანალიზით დამთავრებული — იყო ვენური “საუკუნის დასასრულის” საფირმო ნიშანი.

ეს იყო რეაქცია ახალ დროში პიროვნების კრიზისზე, — წერს ამერიკელი ისტორიკოსი კარლ შორსკე. რაციონალურმა ადამიანმა (რომელიც საკუთარ თავს მართავს მორალის საშუალებით, ხოლო ბუნებას იმორჩილებს მეცნიერების დახმარებით) მე-19-მე-20 საუკუნეების მიჯნაზე ადგილი დაუთმო ფსიქოლოგიურ ადამიანს — უფრო რთულს და უფრო ამოუცნობს. ჩვენი “იდი”, თუნდაც შიშით, მაგრამ მაინც იწყებდა საკუთარი გრძნობებისა და ინსტინქტების სარკეში თვალიერებას. ფროიდის შრომების გარეშე ყველაფერი ეს წარმოუდგენელი იქნებოდა. უხეშად რომ გამოვხატოთ ჭეშმარიტება, შეიძლება ითქვას ასეც: ფროიდი — თანამედროვე ადამიანის ექიმი.

ზიგმუნდ ფროიდი, 1863 წ

სიგიზმუნდ-შლომო (ზიგმუნდ ფროიდი) დაიბადა 1856 წლის 6 მაისს მორავიის ქალაქ ფრეიბერგში (ავსტრო-უნგრეთი, დღევანდელი ჩეხეთის ტერიტორია). სამი წლის შემდეგ მისი მამის, იაკობ ფროიდის, ღარიბი ტყავით მოვაჭრის, ფინანსური მდგომარეობა უარესობისკენ წავიდა. ოჯახი ვენაში გადავიდა საცხოვრებლად.

Sigmund Freud at the Age of Eight with His Father Jakob

8 წლის ზიგმუნდ ფროიდი მამასთან ერთად

დადგა მძიმე დრო. ფროიდს თითქმის ნახევარი ცხოვრების მანძილზე სიღარიბის შიში სდევდა თან. როდესაც იგი 43 წლის იყო, იგი მეგობარს წერდა: “ფული ისე მოქმედებს ჩემზე, როგორც გამამხიარულებელი გაზი.” მოგვიანებით ფროიდმა უარი თქვა დაბადებისას მისთვის დარქმეულ სახელზე. ჩააბარა რა 17 წლის ასაკში ვენის უნივერსიტეტის მედიცინის ფაკულტეტზე, სიგიზმუნდი გახდა ზიგმუნდი, ხოლო სახელ შლომოს საერთოდ არ ხმარობდა. მართალია ბავშვობაში მას აოცებდა “ძველი აღთქმა” და მთელი სიცოცხლის მანძილზე აღიარებდა, რომ იუდაიზმის მიმდევარი იყო, ფროიდი უფრო მეტად მაინც ათეისტად აღიქვამდა საკუთარ თავს და ებრაულ დღესასწაულებს არასოდეს არ აღნიშნავდა.  ბავშვობაში, გოეთეს გავლენით, ბუნებისმეტყველებით იყო გატაცებული. ვენის უნივერსიტეტში სწავლისას მისი მსოფლმხედველობა პოზიტივიზმისა და მექანიციზმის გავლენის ქვეშ ყალიბდებოდა.

ერთწლიანი სავლდებულო საჯარო სამსახურის შემდეგ იგი დაქორწინდა თავის საცოლეზე, ყოფილი ჰამბურგელი რაბინის ბერნეისის შვილიშვილზე. 1876-82 წლებში ცხოველთა ფიზიოლოგიის ლაბორატორიაში მუშაობდა. უნივერსიტეტში სწავლის წლებში მას მფარველობდა ერნსტ ბრიუკე. ცნობილმა ფიზიოლოგმა ზიგმუნდს მეცნერული სიზუსტისადმი სიყვარული ჩაუნერგა. ზიგმუნდმა, რომელიც ღამეებს ატარებდა ლაბორატორიებში და მიკროსკოპის ქვეშ სწავლობდა თევზების და კიბოების ნერვულ უჯრედებს, ახალი მეთოდიც კი გამოიგონა ნერვული ქსოვილის ანათალების შესაღებად. მას ყოველთვის ახსოვდა თავისი მასწავლებელი და თავის მესამე ვაჟს ერნსტი დაარქვა. ფროიდს სხვა გმირებიც ჰყავდა. მისი ახალგაზრდობის კუმირი იყო ოლივერ კრომველი, მე-17 საუკუნის ინგლისში სამოქალაქო ომების ლიდერი (ფროიდის მეორე ვაჟს ოლივერი დაარქვეს). ხოლო თავის პირველ ვაჟიშვილს ჟან მარტინს ეს სახელი შარკოს პატივსაცემად დაარქვა, რომელსაც მოგვიანებით 1885 წლის შემოდგომაზე შეხვდა.

ვაჟებთან ერთად, 1916 წ.

პარიზი. 1885 წლის 24 ნოემბერი. “ჩემო ძვირფასო, მე ძალიან კარგად ვარ. დიდი ცვლილებები ხდება. შარკომ — ჩვენი დროის ერთ-ერთმა უდიდესმა ექიმმა, გენიოსმა ადამიანმა — უბრალოდ გადაატრიალა მთელი ჩემი მსოფლმხედველობა. მისი ლექციებიდან ისე გამოვდივარ, როგორც ნოტრ-დამის ტაძრიდან, სავსე ემოციებით და განცდებით. თუმცა ეს მე მღლის; ამის მერე არანაირი სურვილი აღარ მაქვს საკუთარი სისულელეებით დავკავდე.”

ჟან მარტინ შარკო ლექციაზე სალპეტრიერში

ჟან მარტინ შარკო, ”58 წლის მაღალი ადამიანი, თავზე ცილინდრით, მუქი ფერის თვალებით და რაღაც განსაკუთრებულად რბილი მზერით” — ეს იყო მიუწვდომელ სიმაღლეზე მდგარი ოსტატი “ჯადოქრის მოწაფე”,-ფროიდის თვალში. ერთხელ შარკომ თავის ვილაში დაპატიჟა საღამოს გასატარებლად. იმისთვის, რომ უხერხულად არ ეგრძნო თავი ელეგანტურად ჩაცმული ქალებისა და მამაკაცების კომპანიაში, ახალგაზრდა სტაჟიორმა კოკაინს მიმართა. ჯერ კიდევ ვენაში, როდესაც ექიმის ასისტენტად მუშაობდა, ფროიდი უნიშნავდა პაციენტებს და მედდებს მოდურ “ტკივილგამაყუჩებელ და მატონიზირებელ” პრეპარატს, მარტასაც კი უგზავნიდა მცირე დოზებს ჰამბურგში. 1884 წლის ნაშრომში “კოკაინზე” ფროიდი აქებდა ნივთიერების თერაპიულ მნიშვნელობას, რისთვისაც მოგვიანებით, როდესაც დაგროვდა საკმარისი რაოდენობით ფაქტები კოკაინზე დამოკიდებულების შესახებ, დიდი კრიტიკა დაიმსახურა. იგი კოკაინს ყნოსავდა 1890-იან წლების ბოლომდე — ცხვირში გასახსნელად, დეპრესიის წინააღმდეგ აბრძოლველად, უბრალოდ იმისთვის, რომ “ჰქონოდა პირის გაღების უნარი”, როგორც იმ საღამოს შარკოს ვილაში. შარკოს არაჩვეულებრივ ლექციებს უფრო მართებული იქნება სპექტაკლებს თუ ვუწოდებთ. იგი ისტერიით დაავადებულ პაციენტებს ჰგვრიდა ჰიპნოზურ ძილს, ხოლო შემდეგ შთაგონებისა და კუნთების გარკვეულ უბნებზე ზემოქმედების გზით იწვევდა სიმპტომების ქაოტურ აღრევას. ზოგიერთ ქალ პაციენტში ადგილი ჰქონდა რიგიდულ კატალეფსიას: ისინი შეშდებოდნენ, სრულებით არაფერზე არ რეაგირებდნენ, ნემსის ჩხვლეტაზეც კი. სხვები არაბუნებრივად ატრიალებდნენ ხელებსა და ფეხებს, ყვიროდნენ, ოხრავდნენ და ღებულობდნენ ორაზროვან “ვნებიან პოზებს”, როგორც უწოდა შარკომ. სავსებით შესაძლებელია, რომ ამ ისტერიული შეტევებიდან, რომლის მოწმეც იყო ხოლმე ფროიდი, ზოგიერთი მთავრდებოდა ორგაზმით. ფროიდი ძალზე გაიტაცა შარკოს იდეებმა. “ჩემი ტვინი”, — წერდა ის მარტას, — “სავსეა ისე, როგორც თეატრში გატარებული საღამოს შემდეგ”.

ფროიდი და მარტა; Freud and Martha in 1884

ანტიკურ პერიოდში ისტერიას მიიჩნევდნენ მხოლოდ და მხოლოდ ქალის დაავადებად, რომელიც გამოწვეული იყო სისხლის მიმოქცევის დარღვევით საშვილოსნოში (ბერძნულად Hystera). მე-19 საუკუნეში თანდათანობით მიხვდნენ, რომ საქმე ნერვულ დარღვევაში, ნერვოზშია. დღესდღეისობით ექიმები ამჯობინებენ ისაუბრონ არა ისტერიაზე, არამედ კონვერსიულ დარღვევებზე. მათ მიაკუთვნებენ, მაგალითად, პარალიჩს, რომლის ახსნაც არ შეიძლება ნერვული დაავადებებით. ეს შემთხვევები დაკავშირებულია სტრესთან, რომელიც გავლენას ახდენს ტვინის ლიმბურ სისტემაზე. შარკომ ერთ-ერთმა პირველმა გამოავლინა ისტერია მამაკაცებში. მისი აზრით, იგი განპირობებულია ტვინში ფუნქციონალური ცვლილებებით, რომლებიც ხდება ფსიქიკური ტრავმის შემდეგ — მაგალითად, რკინიგზაზე მომხდარი ავარია, საყვარელი ადამიანის სიკვდილით გამოწვეული სტრესი და ა.შ. შარკო მიიჩნევდა, რომ დაავადების მიზეზი შეიძლება იყოს ფიზიკური დაზიანება, ანუ აფექტები. შარკო ერთი ფეხით უკვე ნეიტრალურ ხაზზე იდგა ტვინსა და Pსყცჰე-ს შორის, სფეროსი, რომელიც ბურუსითაა მოცული. ჰიპნოზი იწვევს და შემდეგ აქრობს კატალეფსიას ისტერიულ ქალებში? შარკო ასეთ დასკვნას აკეთებს: ტვინს და სხეულს მართავენ ფსიქიკური ხატები და იდეები. მონდომებით სწავლობდა რა თევზებისა და კიბოების ფიზიოლოგიას, ფროიდი გაოცებული აღნიშნავს: “ისტერია ისე მიმდინარეობს, თითქოს არანაირი ტვინის ანატომია არ არსებობდეს.”

ვილჰელმ ფლისი და ზიგმუნდ ფროიდი

ვენა. 1887 წლის 28 დეკემბერი. ფროიდი წერს ბერლინში ექიმ-ოთოლარინგოლოგს ვილჰელმ ფრისს — ერთადერთ ადამიანს, რომელსაც იგი ყველაფერს უყვებოდა, ხანდახან პოტენციასთან დაკავშირებულ პრობლემებზეც კი ჩიოდა მასთან. ფლისი დიდხანს იყო მისი ალტერ ეგო. ხოლო შემდეგ მტერი გახდა. ფრისისთვის მიწერილი თითქმის სამასი წერილიდან, მეორეში ფროიდი წერს: “მე გამიტაცა ჰიპნოზმა და მივაღწიე მცირე, მაგრამ მნიშვნელოვან წარმატებებს”; ეს იყო ექსპერიმენტების პერიოდი.

პარიზიდან დაბრუნებულმა ფროიდმა კერძო პრაქტიკა დაიწყო, ფლობდა მკურნალობის საკმაოდ ვიწრო რეპერტუარს — მასაჟი, ელექტროთერაპია, ჰიპნოზი. იგი ჰიპნოზის სეანსებს უტარებდა ვენაში ცნობილ ადამიანებს — ბარონესა ფონ ლიბენს (ფსიქოანალიტიკურ ლიტერატურაში შევიდა, როგორც “ქალბატონი სესილია მ.”), მდიდარ ქვრივს ფანი მოზერს (“ემმი ფონ ნ.”). თუმცა ჰიპნოზი არ არის მხოლოდ მკურნალობის მეთოდი — ეს იყო სარკმელი, რომლითაც ფროიდი სწვდებოდა ფსიქე-ს საიდუმლოებით მოცულ სფეროებს. მის პაციენტებს მეხსირების სიღრმეებიდან ამოჰქონდათ განცდები, რომელთა გახსენებაც არ შეეძლოთ ფხიზელ მდგომარეობაში. ისტერიის გამოვლინებები, რომლებსაც აკვირდებოდა ფროიდი — კატალეფსია, აუხსნელი ტკივილები, უეცარი ჩავარდნები მეხსიერებაში — ელოდნენ ახსნა-განმარტებას. რატომაც არ შეიძლებოდა ისინი ახსნილიყო არაცნობიერით? “მეცნიერებამ უფრო მეტი იცის, ვიდრე ცნობიერება ფაქტიურად განიცდის. საჭიროა განცდილში დავინახოთ კვალი იმისა, რაც “ხდება და მოძრაობს” ფარდის უკან”. ეს დაწერა ჯერ კიდევ იოჰან ფრიდრიხ ჰერბარტმა — მე-19 საუკუნის დასაწყისის ფსიქოლოგმა.

იოსიფ ბრეიერი, 1877 წელი

არაცნობიერზე, სულის საიდუმლო ცხოვრებაზე ფროიდამდე გაცილებით ადრეც ლაპარაკობდნენ. 1869 წელს ფილოსოფოსმა ედუარდ ფონ გარტმანმა გამოაქვეყნა “არაცნობიერის ფილოსოფია”, რომელიც საკმაოდ პოპულარული გახდა. ფსიქოლოგი გუსტავ ფეხნერი საუბრობდა “არაცნობიერ შეგრძნებებზე”. ფროიდს არ აღმოუჩენია არაცნობიერი — მან ამ სიტყვას ახალი მნიშვნელობა მიანიჭა. საფუძველი იყო ფსიქიკური ტრავმის თეორია. ფროიდმა გაამწვავა შარკოს იდეები ემოციონალურ შოკზე. თავის მეგობართან იოსეფ ბრეიერთან ერთად მან წამოაყენა შემდეგი ჰიპოთეზა: ისტერიის სიმპტომები — ეს არის შედეგი ცნობიერებაში ვერ დატეული აფექტებისა: შეშინების, შიშის, სირცხვილის. როგორც, მაგალითად, “ანნა ო.”-ს შემთხვევაში, რომლის ავადმყოფობის ისტორიაც გახდა ფსიქოანალიზის კლასიკა. ანნა, რომელიც ბრეიერთან მკურნალობდა, რეგულარულად ვარდებოდა ავტოჰიპნოტურ ტრანსში და მისი მარჯვენა ხელი პარალიზებული ხდებოდა. მას სავსებით ავიწყდებოდა მშობლიური ენა და მხოლოდ ინგლისურად ლაპარაკობდა. როდესაც ბრეიერმა ანნა ჰიპნოზურ ძილში გადაიყვანა, ქალმა გაიხსენა, თუ რითი დაიწყო მისი ავადმყოფობა. გოგონას ჩაეძინა მძიმედ ავადმყოფი მამის სასთუმალთან. და უცბად შეშინებული წამოხტა — მას მოეჩვენა, რომ კედელზე მიცოცავს შავი გველი. ანნა მის გაგდებას ცდილობდა, მაგრამ დამბლადაცემული ხელი უსუსურად ჩამოეკიდა. იგი ცდილობდა ლოცვა წაეკითხა, მაგრამ ერთადერთი, რისი წალუღლუღებაც მან შეძლო, იყო ინგლისური საბავშვო ლექსი. უყვებოდა რა ამ ყველაფერს ბრეიერს, ანნა ისევ გადავიდა ტრავმულ განცდებში. და მოხდა საოცარი რამ: მისი ხელი “გამოცოცხლდა”, და ანნა ისევ ალაპარაკდა გერმანულ ენაზე! ფროიდმა და ბრეიერმა მსგავსი შემთხვევების ძებნა დაიწყეს და იპოვნეს კიდეც. მაგალითად, ეპილეფსიით დაავადებული გოგონას პირველი შეტევა დაუკავშირდა შიშს, რომელიც მან განიცადა, როდესაც უპატრონო ძაღლი გამოეკიდა. ხოლო ერთ პაციენტს ქრონიკული ტკივილები დაეწყო მენჯ-ბარძაყის სახსარში, როდესაც დაინახა, თუ როგორ დატკაცუნებით გაუსწორეს მის ძმას სახსარი. ყველა შემთხვევა ერთი შაბლონის მიხედვით იხსნებოდა: დაავადება პროვოცირებული იყო შოკით, რომელიც გაირიყა ცნობიერებიდან.

1892 წლის ბოლოს ფროიდმა ფლისს შეატყობინა, რომ ისტერიის თეორია მზად იყო. მალე გამოქვეყნდა ფროიდის და ბრეიერის ერთობლივი ნაშრომი “ისტერიის ფსიქიკური მექანიზმების შესახებ. შესავალი გამოცემა.” მასში გაჟღერებული იყო ფსიქოანალიზის ერთ-ერთი საკვანძო პრინციპი: “ისტერიით დაავადებული ადამიანი მეტწილად იტანჯება განდევნილი მოგონებებისგან”. ასეთი მოგონებები — ეს არის დაბრუნება წარსულის, რომელიც არასოდეს არ იკარგება. ფროიდმა აღმოაჩინა თავისი მეცნიერული მუშაობის თემა.

ფროიდის ცნობილი ტახტი; Freud’s couch used during psychoanalytic sessions

მისი მისაღების კაბინეტი ვენაში (ბერგჰასსე 19) მოგონებების შესწავლის ნამდვილი ლაბორატორია ხდება. ამ სახლში ფროიდი გადავიდა 1891 წელს. ხოლო დატოვა იგი მხოლოდ 47 წლის შემდეგ, 1938 წელს, როდესაც ფაშისტების დევნას გაექცა ლონდონში. ბინა, რომელშიც ცხოვრობდა დიდი ოჯახი (1895 წლამდე დაიბადნენ ვაჟიშვილები ჟან მარტინი, ოლივერი, ერნსტი, ქალიშვილები: მატილდა, სოფი და ანნა), განლაგებულია სახლის მეორე სართულზე. კაბინეტი, რომელშიც ფროიდი პაციენტებს იღებდა, ზუსტად მის ქვევით იყო, ხოლო მოგვანებით მეზობელ ბინაში იმავე სართულზე. ეს 40 კვ. მეტრზე დატეული ფართი იყო “ფროიდის სამყარო”: კარით გაყოფილი მისაღები თავისი ცნობილი ტახტით და კაბინეტი. აქ ფროიდი ინახავდა თავის მზარდ კოლექციას — ასობით ანტიკურ ქანდაკებას. სიგარა და ანტიკვარიატი — ეს მისი გატაცებები იყო. არქეოლოგია მისი ჰობი იყო და, შესაძლოა, მეცნიერების იდეალიც კი. იგი საუბრობდა ფენებზე, რომელთა გახსნაც უნდა მოხდეს, რათა მივაღწიოთ “სულის სიღრმეში დამალულ ყველაზე დიდ საგანძურს.” ფსიქოანალიტიკოსი — სულის არქეოლოგია. აღმოეჩინა და განემარტა — აი, რას მიიჩნევდა ფროიდი თავის რეალურ სამუშაოდ. ბერგჰასეზე მას უკვე ჰქონდა მნიშვნელოვანი სამუშაო ინსტრუმენტი — ტახტი. ეს იყო ერთი მადლიერი პაციენტის საჩუქარი. მოგვიანებით ნეირობიოლოგების გამოკვლევებმა დაამტკიცეს, რომ მდგომარეობა, პოზა, რომელშიც იმყოფება ჩვენი სხეული მოცემულ მომენტში, მართლაც ახდენს გავლენას ჩვენს გონებრივ პროცესებზე. თუ პაციენტი გამუდმებით ხედავს მის წინ მჯდარი ანალიტიკოსის მიმიკას, აღმოცენდება უკუკავშირი, რომელიც გავლენას ახდენს აზროვნებაზე. წოლითი მდგომარეობა ანთავისუფლებს ჩვენს შინაგან მზერას, ასუსტებს ლოგიკურ კავშირებს. ეს მოდუნებულობა ფროიდმა პრინციპად აქცია შეიმუშავა რა თავისუფალი ასოციაციების ტექნიკა.

ფროიდის სახლი ვენაში

ყველა პაციენტი არ ემორჩილებოდა ჰიპნოზს. ამ შემთხვევაში იგი მათ აწვენდა ტახტზე და სთხოვდა მოეყოლათ მისთვის ყველაფერი, რაც თავში მოუვიდოდათ ისე, რომ არ ეკონტროლირებინათ თავიანთი ფანტაზიები. მაგრამ ფანტაზიები,რომლებიც მიუთითებენ განდევნილ განცდებზე, ხშირად იწვევენ ჩვენში მძაფრ ემოციონალურ წინააღმდეგობას. ფროიდს არაერთი წელი დასჭირდა იმისთვის, რომ დაეხვეწა თავისი მეთოდი და აგრესიული “ექიმი-მკვლევარის” ნაცვლად გამხდარიყო მსმენელი, რომელიც ხსნის, აანალიზებს პაციენტისგან მომავალ აზრთა ნაკადს და მათ თანმდევ ემოციებს. ასოციაციების ნაწყვეტებისგან იგი აღადგენდა დაფარულ მოგონებებს, რომლებიც თავად მთხრობელებს თითქოს უკვე დიდი ხნის დავიწყებული ჰქონდათ. ფროიდი წარსულში მოგზაურობდა — თავისი პაციენტების ბავშვობაში. და იქ მან აღმოაჩინა თემა, რომელიც მისი კვლევის განუყოფელი ნაწილი გახდა — ბავშვური სექსუალობა. “ძვირფასო ვილჰელმ! (წერს 1895 წლის 15 ოქტომბერს ფროიდი ფლისს) უკვე გაგიმხილე დიდი კლინიკური საიდუმლო? ისტერია — ეს არის შედეგი პრესექსუალურ პერიოდში გადატანილი შიშისა. ნერვოზი გამოწვეული განმეორებადი მდგომარეობებით — ეს არის შედეგი პრესექსუალურ ასაკში მიღებული საქსუალური სიამოვნებისა. “პრესექსუალური” — ეს უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ არის პრეპუბერტეტული პერიოდი.” მეორე დღეს ფროიდი ამატებს:”ინფანტილური სექსუალური შიშები და სურვილები აი, ისტერიის და ნერვოზების საიდუმლოს ამოხსნის გზა. ახლა მე დარწმუნებული ვარ: ეს დაავადებები სავსებით განკურნებადნი არიან. მე რაღაც ჩუმი სიხარულის მაგვარს განვიცდი ფუჭად არ მიცხოვრია თითქმის 40 წელი.” ამ თეორიამ, რომელიც დაკავშირებულია ბავშვობის ასაკში სექსულურ ქმედებებთან,ფროიდს პირველი გასაღები მისცა ნერვოზების ამოსახსნელად.

მისი თეორია საოცრად შეესაბამებოდა ეპოქის სულისკვეთებას. იმ დროინდელი ვენა — ეს იყო ეროტიზმის მდიდრული გაფურჩქვნის ხანა. იმპერიის დედაქალაქში 40 000-მდე მეძავი იყო, ევროპის არცერთ ქალაქში არ იბეჭდებოდა ამდენი პორნოგრაფიული სურათები. თუმცა სექსუალური თავისუფლება ვრცელდებოდა მხოლოდ მამაკაცებზე. გოგონები არისტროკრატიული ოჯახებიდან უნდა მოქცეულიყვნენ, როგორც ანგელოზები. მიუხედავად ამისა, ქალურ სექსუალობაზე — ვენელი ექიმისა და მწერალის არტურ შნიცლერის მოთხრობების საყვარელ თემაზე — საუბრობდნენ ყველა ვიწრო წრეში. “ყველაფერი ამოძრავდა, სექსულური ისტორიები იზიდავს ხალხს”, წერდა ფროიდი 1893 წლის ბოლოს. იგი, ისევე, როგორც იმ ეპოქის ბევრი ექიმი, დარწმუნებული იყო, რომ მასტურბაციამ და ცოიტუს ინტერრუპტუს (შეწყვეტილმა სქესობრივმა აქტმა) შესაძლოა გამოიწვიონ ნერვოზის განვითარება. ექიმი ფროიდი, რომლის მისაღებშიც საუბრობდნენ სექსზე, მოდური ექიმი ხდება. განსაკუთრებით მოდური იმიტომ, რომ სულ უფრო და უფრო უახლოვდება ბავშვური სექსუალობის თემას — თემას, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში აკრძალულად ითვლებოდა და საზოგადოება უყურებდა, როგორც საშიშს. 1895 წლის ბოლოს ცნობილ საშობაო ზღაპარში ხელნაწერი, რომელიც საახალწლო მილოცვასთან ერთად გაუგზავნა ფლისს, ფროიდი აყალიბებს რამდენიმე მნიშვნელოვან იდეას. იგი წერს, რომ ნევროზები შეიძლება გამოიწვიონ ცნობიერებისგან “გაქცეულმა” აფექტებმა (კონფლიქტი, ცილისწამება, შეურაცხყოფა, გლოვა.) შორეულ ბავშვობაში საქსუალური ბუნების მატრამვირებელი განცდების შედეგები. აკვიატებული ქმედებების ნერვოზებს ფროიდი ხსნის ასე: პაციენტის ბავშვობაში იყო რაიმე ტიპის სექსუალური განცდა ძალზე მტკივნეული ჩამოუყალიბებელი ცნობიერებისთვის და ამიტომ იგი განიდევნა არაცნობიერში, “დავიწყებას მიეცა”. ბავშვი დიდ ხანია გაიზარდა, მაგრამ დანაშაულის ამოუცნობი განცდა, სინდის ქენჯვნის მტკივნეული გრძნობა და მზადყოფნა “დაისაჯოს” (გაუგებარია რისთვის) უბიძგებს მას აკვიატებული ქმედებებისკენ. ჩემს ბავშვობაში იყო რაღაც “ცუდი”, რის გამოც მე ახლა სინდისის ქენჯვნა მაწუხებს. შესაბამისად უკეთესი არ იქნება ჩემთვის ახალი დანაშაულისგან გაქცევის მიზნით, განვიცდიდე სინდისის ქენჯვნას? ნევროტული საქციელი — ეს არის ციხე-სიმაგრე, რომელსაც აგებს ფსიქე, რათა თავი დაიცვას წარსულისგან, რომელიც მას ემუქრება.

“საშობაო ზღაპარში” აღწერილია არაცნობიერის ახალი სახე — ეს არის უსასრულო ბრძოლის ველი, სადაც ერთმანეთს ებრძვიან სხვადასხვა ძალები. შემთხვევითი არ არის ის, რომ ფროიდი იყენებს საბრძოლო ტერმინებს: დაცვა, განდევნა, გამოღვიძებული მე. მაგრამ ვინ ვის იცავს? ვინ რას განდევნის? საბოლოდ ვინ იმარჯვებს? ვინ არიან ეს მსახიობები ჩვენი ბიოგრაფიის სცენაზე? მოგვიანებით ფროიდი მათ სახელებს დაარქმევს: “იდი” (“იგი”), “ეგო” (“მე”), “სუპერ-ეგო” (“ზე-მე”). მისი აზრით, შეუძლებელია აიხსნას პიროვნების დამანგრეველი ნევროტული კონფლიქტები, თუ დავუშვებთ იმას, რომ პიროვნება — ეს ერთი მთლიანობაა. ფროიდის მიხედვით,  პიროვნების მოდელი შედგება ფუნქციურად განსხვავებული სამი ქვესტრუქტურისაგან. თითოეული მათგანი საკუთარ როლს თამაშობს და საკუთარ ინტერესებს ემსახურება.

იდი (ID) – ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს ”იგი”-ს, მას ეწოდა ”იგი”-რადგან ის ყველაზე უფრო მეტადაა განსხვავებული იმისგან რასაც ”მე”-ს ვუწოდებთ. ”იგი” ფლობს ისეთ ენერგიათა ფორმებს, რომლებიც კრიტიკულ ვითარებაში არ ემორჩილებიან ”მე”-ს (შფოთვა, შიში, აგზნება და ა.შ). ”იგი” არის ინსტინქტების ვნებების და გატაცებების სამფლობელო, საბადო. ”იგი” მთლიანად არაცნობიერია და ვინაიდან ვერ არჩევს გარე ობიექტთა მნიშვნელობას, მას გააჩნია ამორალური (”ზე-მე”-ს საწინააღმდეგო) სურვილების წარმოშობის ძალა (აგრესიული და სექსუალური იმპულსები). ყოველივე ეს ვლინდება სიზმრებსა და მცდარ ქმედებებში. ”იგი”-სთვის არ არსებობს არანაირი ლოგიკა ან შეზღუდვა, ის მოქმედებს სიამოვნება-უსიამოვნების გარჩევის პრინციპით და შესაბამისად, მისთვის მოქმედების ერთადერთი საშუალება არსებობს – ესაა განტვირთვა ან განგაშის განცდების გაგზავნა ”მე”-სთან, რათა უსიამოვნებას განერიდოს.

EGO – ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს ”მე”-ს (Self); ”მე” არის ფსიქიკური სტრუქტურა, რომელიც ყველაზე ცნობიერია, და შესაბამისად, იგი არის პასუხისმგებელი გადაწყვეტილების მიღებაზე. ”მე” ისწრაფვის ”იგი”-ს სურვილების დაკმაყოფილებისკენ გარემოში ქცევის საშუალებით, ისე, რომ მასში გათვალისწინებული იყოს ”ზე-მე”-ს მიერ წაყენებული მოთხოვნა-აკრძალვებიც. ”მე” რეალობაზე დაყრდნობით მოქმედებს და მისი უდიდესი ნაწილი ცნობიერია. ”მე”-ს იდეალური ფუნქციონირებისათვის აუცილებელია ”იგი”-ს მიერ წაყენებული მოთხოვნების დროში გადავადება მანამდე, სანამ მიზანშეწონილი ქცევით მოთხოვნილების დაკმაყოფილებისთვის სათანადო სიტუაცია არ შეიქმნება, რაც თავისთავად გულისხმობს გარემოში ”ზე-მე”-ს აკრძალვის გათვალისწინებას.

SUPER-EGO – არის ეგოს განვითარების საფეხური. ის ყალიბდება სოციალიზაციის შედეგად, ევოლუციის გზით. მისი არსია სხვა სუბიექტთა ინტერესების გათვალისწინება ქცევაში, რათა სოციალურ ჯგუფში კონფლიქტი არ მოხდეს. ”ზე-მე” გულისხმობს კულტურულ ნორმებსა და ღირებულებებს, ის არის ე.წ. მორალი და სინდისი, რომელიც ძირითადად აღმოცენდება მამის ავტორიტეტთან შეჯახების შედეგად. მას აქვს ემოციათა გარკვეული ფორმების დომინირების ძალა, – სირცხვილის შიში ან/და დანაშაულის შეგრძნება და ა.შ. ”ზე-მე”-ში გამოიყოფა ორი ქვესისტემა. ესენია ეგო-იდეალი და სინდისიერი სტრუქტურა; ეგო-იდეალი ყალიბდება წახალისების შედეგად, ხოლო სინდისიერი სისტემა – დასჯის შედეგად. ”ზე-მე” დასრულებულად მიიჩნევა მაშინ, როდესაც მშობლების კონტროლს თვითკონტროლი ენაცვლება.

გონებით დაჯილდოვებული “ეგო” შუამავლის როლს ასრულებს სურვილებსა და რეალობას, შინაგან და გარეგან სამყაროს, “იდი”-სა “სუპერ-ეგო”-ს შორის. ამიტომ “ეგო” ყოველთვის “ერთდროულად ორ სკამზე ზის”. მან უნდა გაუძლოს შეურაცხყოფებს და დაიცვას თავისი “მატარებელი” კონფლიქტებისგან — დაიცვას ნერვოზების ფასად. აქ ჩვენ ვაწყდებით ვენელი მეცნიერის ღრმა დარწმუნებულობას — ადამიანი დაუსრულებლად მოწყვლადია.

ფსიქოანალიზის თეორია პიროვნების პირველი თეორიაა. ფროიდისთვის ადამიანი და პიროვნება ერთი და იგივეა. ფსიქოლოგია მარტო ადამიანს აქვს. ფროიდი ევოლუციური თეორიის მომხრეა. ნაშრომში “ტოტემი და ტაბუ” განიხილავს ორდა არსებებს, რომლებიც არც მაიმუნები არიან და ჯერ არც პიროვნებები, ცხოვრობენ ჯოგებად, ჯგუფებად. ჰყავთ უფროსი მამრი და მის გარდა არც ერთ წევრს არ აქვს საპირისპირო სქესთან სექსუალური ურთიერთობის დამყარების უფლება. ბიჭები იწყებენ ამბოხს მამის წინააღმდეგ და კლავენ მას და ძალიან ნანობენ ამას. ორდა არსებები იწყებენ შეთანხმებას, სექსუალური კავშირების გადანაწილებასა და ნადავლზე. აქ ეყრება საფუძველი პირველ საზოგადოებრივ კანონებს. იკრძალება ინცესტი და მამისადმი აგრესია. ეს ისეთი აკრძალვებია, რომლების ცნობიერებაში გაჩენაც კი დაუშვებელია – ტაბუირებულია.

საზოგადოების და პიროვნების ჩამოყალიბება პარალელური პროცესებია. ფროიდის მიხედვით, პირველი ცოდვა მამის მკვლელობაა; რელიგიის წარმოშობა ამ ცოდვის მონანიებას უკავშირდება. ღმერთის ხატი ეფუძნება ფილოგენეტურ მზაობასა და ონტოგენეტურად ფორმირებულ მამის ხატს არაცნობიერში; დედამიწაზე არსებულ რელიგიათა უმრავლესობაში ღმერთი მამრობითია და მას მრავლად აქვს ისეთი მახასიათებლები, როგორსაც ბავშვი განიცდის მამის მიმართ (ძლიერება, სამართლიანობა, ყოვლისმცოდნეობა, შიში ან/და მისი იმედი და ა.შ.). ბავშვი რომ პიროვნებად ჩამოყალიბდეს, ონტოგენეზში უნდა გაიაროს ფილოგენეზის მსგავსი საფეხურები. ხუთი წლის შემდეგ ხდება იმის დახვეწა, რაც ხუთ წლამდე ჩამოყალიბდა.

ბავშვი დაბადებისას ”იგი” (id)-ს მდგომარეობაშია. ”იგი” არის მთლიანად არაცნობიერი, ბნელი. მისთვის ლოგიკური აზროვნება უცხოა და არსებობს მხოლოდ აწმყო. აქვს სურვილები, რომელთა დაკმაყოფილებასაც მიელტვის. მისი მოქმედების პრინციპი არის სიამოვნების პრინციპი, რომელსაც თუ რეალობაში ვერ მიაღწევს, ახორციელებს შემდეგ მექანიზმებს: ჰალუცინაციები და რეფლექსური განტვირთვა. რისი დაკმაყოფილებაც ვერ ხერხდება, გარკვეული სახით ილექება და ვითარდება კომპლექსები. ”მე” (ego)-ს მოქმედების პრინციპი რეალურობის პრინციპია. ”იგი”-ს მოთხოვნილება რომ დაკმაყოფილდეს, რეალობაში უნდა გავიდეს. ჰალუცინაციებით არ ხერხდება მოთხოვნიბების დაკმაყოფილება. რეალობაში გასვლიდან იწყება ”მე”-ს ჩამოყალიბება. ”მე” არის ”იგი”-ს განვითარების გარკვეული საფეხური. ”მე”-მ გარკვეულწილად უნდა დააკმაყოფილოს ”იგი”-ს მოთხოვნილებები, თან ისე, რომ რეალობა უნდა გაითვალისწინოს. რეალობა უქმნის ბარიერებს. მექანიზმი, რითაც ”მე” თავისი მოქმედების პრინციპს ახორციელებს, არის ფსიქიკური პროცესები. მათი საშუალებით ხდება სინამდვილესთან ურთიერთობის დამყარება. ფროიდისათვის პირველადი ფსიქიკური არის ”იგი”, მეორადი – ”მე”. ”მე”-მ უნდა მოატყუოს ”იგი”, რომ დასტყუოს ენერგია. ”იგი”-ს არ შეუძლია ერთმანეთისაგან გაარჩიოს აღქმის ხატი ჰალუცინაციის ხატისაგან. ”იგი”-ს აღქმის ხატი მოქმედებაში მოყავს. (აღქმა ბოლომდე ობიექტური არ არის). ”მე”-ს პარალელურად, ყალიბდება ”ზე-მე”(super-ego). ”ზე-მე” არის ის, რასაც ჩვენ მორალს ვუწოდებთ და ის მორალური პრინციპებით მოქმედებს. მისი მექანიზმი ”მე”-ზე სინდისისა და სიამაყის გრძნობებით მანიპულირებს. მორალის ჩამოყალიბება მშობლებთან იდენტიფიკაციის გზით ხდება. ”ეგო” ორი ბატონის მსახურია: ”იგი”-ს და ”ზე-მე”-სი. მას მესამე ბატონიც ჰყავს – რეალობა.

ფროიდმა მთლიანად განიცადა ეს ფაქტი საკუთარ თავზე, როდესაც 1896 წელს (სწორედ ამ წელს მან პირველად იხმარა ცნება “ფსიქოანალიზი”) ვენელი ფსიქიატრების წინაშე კითხულობდა ნაშრომს ბავშვობის სექსუალურ განცდებზე. გაბრაზებულ მდგომარეობაში მყოფი, იგი ფლისს წერს: “ჩემმა ნაშრომმა იმ ვირებისგან მიიღო მეცნიერული ზღაპრის შეფასება, და ეს მას შემდეგ, რაც მათ უჩვენეს გადაწყვეტა პრობლემისა, რომელზეც ათასობით წლის განმავლობაში ფიქრობდნენ ადამიანები!” გააფთრებული ფროიდი მოურიდებლად გამოხატავს თავის დამოკიდებულებას: “ჯანდაბამდეც გზა ჰქონიათ!” მან კოლეგებს წარუდგინა დამუშავებული, შეიძლება ითქვას, საგულდაგულოდ “დაღეჭილი” თეორია, მაგრამ მათ ის ვერ გაიგეს! ფროიდის გაბრაზება კი ძალზე ადვილია: იგი ღიზიანდება, როდესაც ესმის სულ მცირე მინიშნებაც კი, რომ მისი არ ესმით ან აკრიტიკებენ. მეცნიერის კავშირი, ურთიერთობა სამყაროსთან არასოდეს არ იყო მარტივი, ხოლო მისი დამოკიდებულება ადამიანებისადმი სავსე იყო წინააღმდეგიბებით:”ჩემთვის ყოველთვის აუცილებელი იყო ახლო მეგობარი და მოსისხლე მტერი”, აღიარებდა ფროიდი. ხშირად ეს ორი ცნება ერთიანდებოდა ერთ ადამიანში. ვილჰელმ ფლისთან ფროიდის მეგობრობა გაურკვეველი მიზეზების გამო სამუდამოდ დასრულდა 1900-იანი წლების დასაწყისისთვის. მაშინ, როდესაც ფსიქოანალიზი მთელ მსოფლიოში უდიდესი პოპულარობით სარგებლობდა, ფროიდის “მემკვიდრე პრინცი” იყო შვეიცარიელი ფსიქოლოგი კარლ გუსტავ იუნგი — და სწორედ ის გახდა მოგვიანებით მისი უდიდესი მტერი.

ფსიქოანალიზის საიდუმლო კომიტეტი: ო. რანკი, კ. აბრახამი, მ. ეიტინგონი, ე. ჯონსი, ზ. ფროიდი, შ. ფერენცი, გ. ზაქსი, ბერლინი, 1922 წ.

1912 წელს, იუნგთან მტკინვეული დაშორების შემდეგ, ფროიდის მეორე ნდობით აღჭურვილმა პირმა, ბრიტანელმა ფსიქოლოგმა ერნსტ ჯონსმა შესთავაზა მას, შეექმნათ ფსიქოანალიზის ერთგული მიმდევრების კომიტეტი. ნებისმიერი შემოთავაზება “ძირითადი იდეების” ჩარჩოებისგან გამოსვლისა უნდა განხილულიყო კომიტეტის წევრების ვიწრო წრეში მკაცრი გასაიდუმლოებულობის დაცვით, რათა გამორიცხულიყო მოძრაობის შიგნით განხეთქილების გაჩენის საფრთხე. ფროიდი აღფრთოვანებით შეხვდა ამ იდეას. ხუთი ადამიანი, რომლებმაც თავდაპირველად შექმნეს ფროიდის “გვარდია”, მრავალი წლის განმავლობაში რჩებოდა თანამოაზრეების ერთიან გუნდად. (კრიტიკოსები კი ფსიქოანალიტიკურ მიმდინარეობას მოიხსენიებდნენ, როგორც სექტას). ამასთან ფროიდი ყოველთვის მზად იყო აბსოლუტურად შეეცვალა საკუთარი იდეები. იგი აშკარად არ განიხილავდა თავის თეორიას, როგორც დასრულებულ ნაგებობას. ის ვითარდებოდა ისე, თითქოს თავდაპირველად მან ააშენა სახლი, შემდეგ მიამატა ავტოსადგომი, დააშენა კიდევ ერთი სართული, კედელში გაჭრა ფანჯრები… ფროიდის იდეები ძალიან ხშირად შეიძლება ორგვარად გავიგოთ. თითქოს ფროიდი სულ თავიდან და თავიდან იგონებს ფსიქოანალიზს. 1896-1897 წლებში, მაგალითად, იგი უარს აცხადებს ნერვოზის ცნებაზე, როგორც ბავშვობაში გარყვნილების შედეგზე. და საუბრობს ოიდიპოსის კომპლექსზე. როგორც ჩანს, ნერვოზების განვითარების თეორიაში ახალი ფაზის დაწყება ემთხვევა ფროიდის მამის გარდაცვალებას 1896 წლის ოქტომბერში. გადაიტანა რა გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონე დანაკარგი მამაკაცის ცხოვრებაში, ფროიდი სულ უფრო და უფრო მეტი ყურადღებით აანალიზებს საკუთარ სიზმრებს. ფიქრობს რა მამაზე, იგი უღრმავდება თავის ბავშვობას.

ფსიქოანალიზის ფუძემდებლები: ა. ბრილი, ე. ჯონსი, შ. ფერენცი, ზ. ფროიდი, გ. ჰოლი, კ. იუნგი; Group photo 1909 in front of Clark University. Front row: Sigmund Freud, G. Stanley Hall, Carl Jung; back row: Abraham A. Brill, Ernest Jones, Sándor Ferenczi

ფსიქოანალიზის ფუძემდებლები: ა. ბრილი, ე. ჯონსი, შ. ფერენცი, ზ. ფროიდი, გ. ჰოლი, კ. იუნგი

ფლისისადმი მიწერილ წერილებში ჭეშმარიტად ველური ისტორიებია. ფროიდის პაციენტები მოშხამულნი არიან ბავშვობაში გარყვნილი მოზრდილების მიერ. “სამწუხაროდ, მამაჩემი ერთ-ერთი ამ გარყვნილთაგანი იყო და დამნაშავეა იმაში, რომ ისტერიით დაავადდნენ ჩემი ძმა და უმცროსი დები”, წერს ფროიდი თავის მეგობარს ბერლინში. და მაინც, ის ჯერ კიდევ არ არის დარწმუნებული თავის სიმართლეში. რა თქმა უნდა, ყველა ამ კეთილსინდისიერ ბატონებს სოლიდურ ტანისამოსში, ფროიდი სავსებით რეალურ სექსუალურ მოძალადეებად თვლის, მაგრამ “სიხშირე, რომლითაც გვხვდება ნერვოზები, მაიძულებს ამაში ეჭვი შევიტანო.” 1897 წლის მაისში იგი წერს: “ჩემში ყველაფერი მოძრაობს და დუღს; არის ბუნდოვანი მოლოდინი იმისა, რომ მალე რაღაც მოხდება.” და ბოლოს, 1897 წლის 21 სექტემბრის ცნობილი წერილი. იტალიიდან დაბრუნებული ფროიდი ფლისს სწერს: “მე ისევ აქ ვარ, დასვენებული, მხიარული, უფულო და ჯერჯერობით უსაქმური. და მინდა ახლავე მოგიყვე საიდუმლოზე, რომელიც ბოლო დროს ხშირად მაფიქრებს. მე აღარ მჯერა ნევროზის ჩემეული გაგების.” ფროიდი კიდევ ერთხელ ჩამოთვლის ყველაფერ იმას, რაც მას აფიქრებს და აწუხებს. პირველ რიგში, სექსულური ბოროტად მოპყრობის ჰიპოტეზა არც ერთხელ არ დაეხმარა მას რეალურად ბოლომდე მიეყვანა ანალიზი. მეორე, ისტერიის გავრცელებულობიდან გამომდინარე ძალიან ბევრი ადამიანი უნდა ყოფილიყო გარყვნილი მოზრდილების მსხვერპლი. მესამე, როდესაც ავადმყოფი ტახტზე წვება და მოგონებებში გადადის, ყოველთვის გასაგები არ არის, საქმე გვაქვს მოგონილ ისტორიასთან, თუ რეალურ ბიოგრაფიულ ფაქტთან.

ნახევარი წლის წინ ფროიდი აღშფოთებული იყო, როდესაც ვენელმა კოლეგებმა მის იდეას “მეცნიერული ზღაპარი” უწოდეს, იმას, რომ ნერვოზი ყოველთვის შეიძლება აიხსნას ბავშვობაში გადატანილი გარყვნილებებით. ახლა ფროიდი თვითონ უარყოფს თავის თეორიას… თუმცა უფრო სწორი იქნება ვთქვათ, რომ იგი კი არ უარყოფს, არამედ ცვლილებები შეაქვს მასში. დავუშვათ, რეალურ გარყვნილებას არ ჰქონდა ადგილი, მაგრამ ნუთუ არ შეიძლება ნერვოზები გამოიწვიოს ამ თემასთან დაკავშირებულმა ფანტაზიებმა? განა შეიძლება ყურადღება არ გავამახვილოთ არაცნობიერის ძალაზე? აანალიზებს რა თავის სიზმრებს, ფროიდი უღრმავდება ბავშვობის წლებს. საკუთარი მამის ფიგურას ის ახლა სრულებით სხვანაირად ხედავს. (”იდი” არანაირ აქტიურ როლს არ თამაშობდა.) და უცებ ის აღმოაჩენს, რომ წარსულში თავისი უმცროსი ძმის სიკვდილი უნდოდა. რაც მთავარია, მასში ისევ ამოხეთქავს დედის მიმართ განსაკუთრებული სიყვარული, აღფრთოვანება, რომელიც განიცადა, როდესაც შემთხვევით დაინახა იგი შიშველი. ოქტომბერში იგი წერს ფლისს: “მე საკუთარ თავში აღმოვაჩინე დედის მიმართ განსაკუთრებული სიყვარული და ეჭვიანობის გრძნობა მამისადმი და ამას მივიჩნევ მოვლენად, რომელიც მოიცავდა მთელ ჩემს ბავშვობას. თუ ეს ასეა, გასაგები ხდება მეფე ოიდიპოსის მომაჯადოვებელი ძალა. ყველა იყო როდესღაც თავის ბავშვურ ფანტაზიებში ასეთი ოიდიპოსი და შემდეგ ამ ფიქრების მიერ მოგვრილმა შიშმა გამოიწვია მათი განდევნა, დათრგუნვა.”

ფროიდის აზრი გასაგებია: უმეტეს შემთხვევებში შეუძლებელია სექსულური ურთიერთობების არსებობის ფაქტის დადასტურება მშობლებსა და შვილებს შორის. ისინი უბრალოდ არც კი იყო. მაგრამ სურვილები და ფანტაზიები, სიყვარულის, შიშისა და სასოწარკვეთილების განცდები უკვე არის ბავშვში. და მათ საფუძველზე წარმოშობილმა კონფლიქტებმა შეიძლება მთელი მისი ცხოვრება განსაზღვრონ.

ოიდიპოსი და სფინქსი, ინგრესი, 1808 წელი

ოიდიპოს მეფის სევდიანი და ტრაგიკული ისტორია ფროიდმა თანამედროვე ფსიქოლოგიის ერთ-ერთ უმთავრეს თეორიად იქცა. თებეს მეფე ოიდიპოსი გაუცნობიერებლად კლავს მამას და ცოლად მოყავს საკუთრი დედა (მან ასევე არ იცოდა, რომ ის დედამისი იყო), რის გამოც თავისი საზარელი ცოდვების გაცნობიერების შემდეგ თვალებს დაითხრის და სამშობლოდან გაიქცევა. მითი თითქმის დამამტკიცებელი საბუთია იმისა, რომ სექსუალური ფანტაზიები არ არის უბრალო გამონაგონი. ოიდიპოსი არის პირველადი მატარებელი ყველა ადამიანისთვის დამახასიათებელი ფანტაზიისა და მის მიღმა იმალება საბედისწერო მნიშვნელობის მქონე ძალები… ეს ძალები არის მოთხოვნილებები. ფროიდი მთელი ცხოვრების მანძილზე ლაპარაკობდა სექსუალურ მოთხოვნილებებზე, თვითგადარჩენის მოთხოვნილებაზე, სიკვდილისკენ სწრაფვაზე (მისი თეორიის ყველაზე საკამათო ნაწილი). მოთხოვნილებები — ეს არის ხიდი სხეულსა და სულს შორის. მოთხოვნილება მოიხსნას სექსუალური დაძაბულობა ჩვენს “იდი”-ში იწვევს დაუოკებელ სურვილებს. ამიტომაც ბავშვს, რომელსაც უყვარს და ეჭვიანობს, შეუძლია ასეთი ძლიერი ფანტაზიორობა. ფროიდმა აღიარა მწარე სიმართლე მოთხოვნილებების სამყაროს შესახებ. ფლისის მიმართ მიწერილ წერილებში იგი საუბრობს ადამიანის შინაგან რეალობაზე და გარე რეალობაზე, და მათ შორის მყოფ “ეგოზე”, რომელსაც უწევს ურთიერთობების მოგვარება ორივე მხარესთან. თანამედროვე ინდივიდის უფრო მეტად ტრაგიკული ხატი ახალი ფსიქოლოგიური ადამიანისა ფროიდს არც კი შეეძლო, რომ შეექმნა.

ფროიდი განსაკუთრებით არ ურთულებდა ცხოვრებას თავის ოპონენტებს. დაავადებების სუბიექტური ანალიზი, მითოლოგიური ენის სიყვარული, მისი მაპროვოცირებელი განზოგადებები… ფსიქოანალიზური თეორია თავიდანვე ძალზე ადვილად მოწყვლადად გამოიყურებოდა და მოწინააღმდეგეებმაც არ დააყოვნეს გამოჩენა. ჯერ კიდევ 1910 წელს, ლაპარაკობდა რა ბავშვური სექსუალობის თეორიაზე, პროფესორი ვილჰელმ ვეიგანდტი მაგიდაზე მუშტს ურტყამდა და ყვიროდა: ეს პოლიციაში განსახილველი თემაა!” მაგრამ არა მხოლოდ პატივსაცემი მეცნიერები აკრიტიკებდნენ ფროიდის თეორიას. მან, მაგალითად, ძალზე გაანაწყენა ბევრი ქალი, აქცია რა დროთა განმავლობაში ოიდიპოსის სიმბოლური ფიგურა ფორმულად, რომელიც ლამის პირდაპირ ანატომიიდან გამოყავდა: ოიდიპოსის კომპლექსი — ეს არის მოვლენა, როდესაც მეამბოხე შვილი აღსდგება მამის წინააღმდეგ, მაგრამ იძულებულია შეეგუოს მის ავტორიტეტს იმ შიშის გამო, რომ მამა მას კასტრაციას გაუკეთებს. კიდევ უფრო უარესია გოგონას შემთხვევაში. კასტრაციის საფრთხე მის წინაშე არ დგას, მაგრამ, განიცდის რა დამცირებას, მას უვითარდება შური ძმის ფალოსის მიმართ. “ანატომია — ბედისწერაა”, — განაცხადა ერთხელ ფროიდმა. ფემინისტი ქეით მილლეტი წერდა: “ფროიდიზმი ყოველ ეჭვს გარეშე იყო ყველაზე ძლიერი კონტრრევოლუციური ძალა, რომელსაც შეეჯახა ქალების სექსუალური განთავისუფლებისკენ მიმართული მოძრაობა.” რა თქმა უნდა, ყველა ფემინისტს ასე მკაცრად არ შეუფასებია “კონტრრევოლუციონისტი”, მაგრამ ფროიდის დამოკიდებულება ქალების მიმართ ნამდვილად პარადოქსული იყო. მრავალი წლის განმავლობაში მის გარშემო იყვნენ მშვენიერი ჭკვიანი თანამედროვე ქალები, მაგალითად, ლუ ანდრეას-სალომე, რუსული წარმომავლობის მწერალი, ბევრი გენიალური ადამიანის (ფილოსოფოს ნიცშედან დაწყებული პოეტ რილკეთი დამთავრებული) ახლო მეგობარი. მაგრამ ფროიდის შეხედულებები ქალზე, მიუხედავად ყველაფრისა, მაინც კონსერვატიული და პატრიარქალური იყო. მისთვის ქალი მხოლოდ “ახალგაზრდობის წლებში მომხიბვლელი სატრფო, ხოლო მოგვიანებით — საყვარელი ცოლია”. ხოლო მისი სექსუალური ცხოვრება იყო და იქნება “ფსიქოლოგიის ბნელი კონტინენტი”. ფროიდის თეორიის კრიტიკა ნაწილობრივ გამართლებულია”, — აღიარებს ლონდონის წამყვანი ფსიქოანალიტიკოსი პიტერ ფონეჯი. მაგრამ მიუხედავად ამისა, მისი თეორია დღემდე იზიდავს ყველას. იგი გვახსენებს, თუ რატომ ჩავდივართ ისეთ ქმედებებს, რომლებიც ისევ ჩვენ გვაყენებენ ზიანს. რატომ ვხვდებით ისევდაისევ ერთი და იგივე კონფლიქტებში. რატომ გამოვდივართ მშობლების წინააღმდეგ. საჭიროა თუ არა ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად ოიდიპოსის კომპლექსი და მოთხოვნილებების თეორია — ეს უკვე სხვა საკითხია.

ზიგმუნდ ფროიდი ქალიშვილთან ანა ფროიდთან; Sigmund and Anna Freud on holiday in the Dolomites, Italy, 1913

ქალიშვილთან ანა ფროიდთან, 1928 წ.

მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში ფროიდის უმცროსმა ქალიშვილმა ანნამ და მისმა ლონდონელმა ოპონენტმა მელანი კლაინმა ფსიქოანალიზი მოზრდილების მკურნალობის მეთოდიდან აქციეს ბავშვების მკურნალობის მეთოდად. მათმა კამათებმა მძლავრი ბიძგი მისცეს ამ ახალი მიმართულების განვითარებას. ფსიქოანალიტიკური კვლევების ობიექტები გახდნენ ძუძუს ასაკის ბავშვები. ბავშვი აღარ ითვლებოდა (როგორც ეს ფროიდთან იყო) უპიროვნო არსებად, რომელსაც მართავს “იდი”-ს ძლიერი მოთხოვნილებები. ახლა იგი მიიჩნეოდა თანასწორუფლებიან მომქმედ პირად მამასთან და დედასთან ურთიერთობის სამკუთხედში. და პუბერტატული ასაკის მნიშვნელობა დღეს ფსიქოანალიტიკოსების მიერ სხვანაირად ფასდება, ვიდრე ეს ხდებოდა თავად ფროიდის დროს. შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე ფსიქოანალიზი უფრო გულახდილი გახდა და ნაკლებად დამოკიდებული ფროიდზე — სწორედ ამიტომაც იგი დღემდე “გამოყენებისთვის მისაღებად” ითვლება.

დედასთან და მეუღლესთან მარტასთან, 1905

ტრავმების თანამედროვე თეორია – ეს ერთ-ერთი ხიდია, რომელიც აკავშირებს ფსიქოანალიზს და ნეირობიოლოგიას. ტრავმატული განცდები, რომლებიც იწვევს შიშის მომგვრელ მოგონებებს (ფლეშბექი), სავარაუდოდ იწვევს ჰიპოკამპის მუშაობის დარღვევას. სტრესის ჰორმონების ძლიერი და დიდი რაოდენობით გამოყოფა აზიანებს მოგონებების დასამუშავებლად საჭირო ნეირონულ სტრუქტურებს. მაგრამ ეს ხომ ფროიდის მიერ აღწერილი წარსულის დაბრუნებაა, წარმოდგენილი საბუნებისმეტყველო-მეცნიერული მოდელის სახით! თუმცა ტრავმებით ბავშვის განვითარების ყველა დარღვევა ვერ აიხსნება.

კონკრეტულად რასთან აქვს საქმე ფსიქოანალიზს? რას წარმოადგენს მოგონების საგანი, როდესაც მივყვებით რა ფანტაზიების ჯაჭვს, ჩვენ ჩავდივართ არაცნობიერის უფსკრულში განდევნილ წარსულ გამოცდილებაში? ფროიდის პასუხი: ეს არის ბავშვური მოთხოვნილებების და ფანტაზიების გადაუჭრელი კონფლიქტები. ფრანგმა ფსიქოანალიტიკოსმა ჟაკ ლაკანმა კიდევ ერთი ნაბიჯი გადადგა: არაცნობიერი — ეს არის არა უბრალოდ გადაულახავი გამოცდილებებით სავსე “ტომარა”, რომელიც უნდა გაიხსნას და გაანალიზდეს ის, რაც შიგნითაა, როდესაც ფსიქოანალიტიკოსი და პაციენტი, საუბრობენ რა მასზე, ანიჭებენ მას შინაარსს, ცდილობენ მის ლოგიკურ ინტერპრეტაციას; არამედ — ეს არის რაღაც, რაც ინარჩუნებს ფორმას და სახეს. არაცნობიერის ანალიზი, ლაკანის მიხედვით, გარკვეულწილად ქმნის და ამასთანავე აღადგენს წარსულს, მაშასადამე არის წარსულის გახსენება მომავლიდან. ფსიქოანალიზის არსი იმდენად ის კი არ არის, რომ შეაღწიოს სულის ტროაში. მისი აზრი მდგომარეობს შესაძლებლობაში შექმნას ერთგვარი სიმბოლური შინაგანი ისტორია, რომლის საშუალებითაც ნებისმიერს შეეძლება ამოხსნას თავისი თავი, როგორც ადამიანი. ზიგმუნდ ფროიდი საკუთარი თავისთვის იქმნიდა ისტორიას. იგი “სიზმრების” შესახებ ფლისს წერდა: “ჩემთვის ამ წიგნს სუბიექტური მნიშვნელობაც აქვს, რომლის გაცნობიერებაც მხოლოდ მას შემდეგ მოვახერხე, რაც წიგნი დავასრულე. იგი აღმოჩნდა ჩემი საკუთარი თვითანალიზის ნაწილი, ჩემი რეაქცია მამის სიკვდილზე.”

ზიგმუნდ ფროიდი, “სიზმრების ახსნა”, 1900 წლის გერმანული გამოცემა

ზიგმუნდ ფროიდი, “სიზმრების ახსნა”, 1900 წლის გერმანული გამოცემა

ფროიდის ყველაზე ცნობილი წიგნი პაციენტების სიზმრების ჩანაწერებთან ერთად შეიცავს თავად ავტორის ბევრ სიზმარს. იგი გამოქვეყნდა 1899 წლის ბოლოს, თუმცა დათარიღებულია 1900 წლით. რა არის სიზმარი? ფროიდი გვპასუხობს: “ეს არის განდევნილი სურვილების, მოთხოვნილებების შენიღბული ასრულება.” ბავშვი სიზმარში ნახულობს, რომ დაკარგა საყვარელი სათამაშო დათუნია — აქედან თავისუფლად შეიძლება დავასკვნათ, მაგალითად, რომ ბავშვს აქვს განდევნილი აგრესია და-ძმების მიმართ, რომლებიც მას ართმევენ დედის ძვირფას ყურადღებას. სიზმარი— ეს არის წერილი ჩვენი არაცნობიერისგან. სწორედ ამიტომაა, რომ სიზმრის შინაარსი ყოველთვის შენიღბულია. თუკი საიდუმლო სურვილები მასში შეუნიღბავ ფორმაში იქნებოდა წარმოდგენილი, მძინარე ადამიანს გაეღვიძებოდა და სიზმარიც ვეღარ შეასრულებდა თავის ფუნქციას. იმისთვის, რომ გავიგოთ მისი ჭეშმარიტი მნიშვნელობა, საჭიროა მისი ანალიზი, რომელიც მოითხოვს თავისუფალი ასოციაციების ტექნიკის გამოყენებას. სიზმარი — ეს არის დაშიფრული ამბავი სულის საიდუმლო ცხოვრებაზე. ერთხელ ბავშვობაში პატარა ზიგიმ მშობლების ოთახში მოშარდა. მამამ იგი გაკიცხა და თქვა, რომ ბიჭისგან არაფერი არ გამოვიდოდა. ეს ეპიზოდი მოგვიანებით გახდა მასალა სიზმრისთვის, რომელშიც ფროიდს, იმ დროისთვის უკვე ცნობილ მეცნიერს, უსუსური მამის წინ ეჭირა ხომალდი. ის სიზმარში იყო ოიდიპოსი, რომელიც შურს იძიებდა მამაზე. “ამ სიზმარში ყველაფერი მიდის მამის მიმართ პროტესტისკენ”, — წერდა ფროიდი, — “მამა — ეს არის უფროსი, პირველი და უკანასკნელი ავტორიტეტი, რომლის ძალაუფლების ყოვლისმომცველობისგან წამოვიდა ყველა ტიპის სოციალური ძალაუფლება ისტორიის მანძილზე.”

ფსიქიკა პოლიტიკაზე ძლიერია. ოიდიპოსი იმპერატორ ფრანც იოსიფზე ძლიერია; მაგრამ პოლიტიკა ფროიდს უჩვენებს თავის ძალაუფლებას. ვენაში ძალაუფლების სათავეში მოვიდა ანტისემიტი მერი ლუგერი. ჩვეული ცხოვრების სტილი განადგურების რისკის ქვეშ იყო. სიტუაციაში, რომელშიც შეუძლებელია ცხოვრების პირობების შეცვლა, ფროიდმა თავის თანამედროვეებს უჩვენა გამოსავალი — წასვლა შინაგან სამყაროში. 1900 წლის 1 თებერვალს ფროიდი წერდა: “მე არ ვარ მეცნიერი, არ ვარ დამკვირვებელი, არ ვარ ექსპერიმენტატორი და არ ვარ მოაზროვნე. მე ვარ ადამიანი კონკისტადორის ტემპერამენტით, ავანტურისტის ცნობისმოყვარეობით, მისი ცივსისხლიანობით და დაჟინებულობით.” ეს კონკისტადორ-დამპყრობელი ცხოვრებაში კეთილსინდისიერი ჯენტლმენი იყო, ხოლო არაცნობიერის სამყაროში — ტუსაღი და ტანჯული.

1933 წელს, როდესაც ძალაუფლების სათავეში ჰიტლერი მოვიდა, ფროიდის ერთერთ ცნობილ გამონათქვამში დამპყრობელის ხმა ისმის: “იქ, სადაც იყო “იდი”, უნდა მოვიდეს “ეგო”. თითქოს შესაძლებელია სულში დამსხვრეული სამყაროს დაწებება. სიცოცხლის ბოლო წლებში ფროიდმა ხახის კიბოს გამო 33 ოპერაცია გადაიტანა. იგი ატარებდა ხახის პროტეზს, მაგრამ მაინც არ წყვეტდა სიგარის წევას. მისი მეცნიერული შემოქმედება ცხოვრების ბოლომდე გრძელდებოდა, თუმცა ბოლო 4 წლის განმავლობაში იგი ლექციებს ვეღარ კითხულობდა და ცხადია ვეღარც ფსიქოთერაპიას ეწეოდა კლიენტებთან, რადგან პირის ღრუსთან დაკავშირებულმა სიმსივნურმა პრობლემებმა მისი ხმა ძალიან დაასუსტა. 1939 წლის სექტემბერში იმისთვის, რომ გაქცეოდა ტკივილებს, მან თავის ექიმს სთხოვა მორფის სასიკვდილო დოზა მიეწოდებინა. იგი არ დანებდა. მისი სიცოცხლის ბოლოს იდგა მისი ყველაზე უპირველესი სურვილი: “ეგო”-მ უნდა გაიმარჯვოს.

ზიგმუნდ ფროიდის ძეგლი ფრაიბურგში

**********************************************************

ზიგმუნდ ფროიდის ცხოვრება (ქრონოლოგია)

1856 წლის 6 მაისი — პატარა ქალაქ ფრეიბერგში (მორავია) დაიბადა სიგიზმუნდ შლომო ფროიდი.
1859 — ფროიდების ოჯახი საცხოვრებლად გადადის ლაიფციგში.
1860 — ფროიდების ოჯახი საცხოვრებლად გადადის ვენაში.
1865 — ფროიდი სასწავლებლად შედის გიმნაზიაში, რომელიც მდებარეობს ვენურ კვარტალში ლეოპოლდშტადტი.
1873 — გიმნაზიის გამოსაშვებ კლასში ფროიდი კითხულობს გეტეს თხზულებას „ბუნების შესახებ“ და სოფოკლეს ტრაგედიას „მეფე ოიდიპოსი“. იგი იღებს გადაწყვეტილებას, შეისწავლოს მედიცინა ვენის უნივერსიტეტში.
1877 — ფროიდის პირველი მეცნიერული ნაშრომის გამოქვეყნება — „გველთევზების სასქესო ორგანოების შესახებ“.
1878 — ოიზეფ ბრეიერთან მეგობრობის დასაწყისი.
1879 — ერთწლიანი სამსახური ჯარში.
1881 — ღებულობს დოქტორის ხარისხს.
1882 — ნიშნობა მარტა ბერნეისთან; იწყებს მუშაობას ვენის საქალაქო საავადმყოფოში.
1884 — იკვლევს ავადმყოფების კოკაინით მკურნალობის შესაძლებლობებს.
1885 — სტაჟირება პარიზში შარკოსთან. შარკო წარმატებით იყენებს ჰიპნოზის ტექნიკას და წინ წამოაყენებს ისტერიის ახსნის ახალ მიზეზებს.
1886 — ფროიდი კერძო პრაქტიკას იწყებს ვენაში; ქორწინება მარტა ბერნეისზე.
1887 — ფროიდი სპეციალიზირდება ნერვული დაავადებების მკურნალობაზე ელექტროთერაპიისა და ჰიპნოზის გამოყენებით.
1891 — ნაშრომში „აფაზიის შესახებ“ ფროიდი მეტყველების დარღვევას, რომელიც დაკავშირებულია ტვინის პათოლოგიებთან.
1893 — „ანნა ო.“-ს შემთხვევა; იოზეფ ბრეიერი და ფროიდი ერთად აანალიზებენ პაციენტების ნერვოზებს. ზოგჯერ ფროიდის დასკვნები ეფუძნება ბრეიერის მონათხრობებს.
1895 — ბრეიერისა და ფროიდის ბოლო საერთო სტატიაში „ისტერიის კვლევა“ აღწერილია „ანნა ო.“-ს შემთხვევა. შემდგომშო ფროიდი მუშაობს დამოუკიდებლად.
1896 — პირველად გაიჟღერა ტერმინმა „ფსიქოანალიზი“; გარდაიცვალა ფროიდის მამა.
1897 — ფროიდი დაკავებულია თვითანალიზით, რომელმაც მიიყვანა იგი ნერვოზების ტრავმატული ბუნების იდეებთან, ბავშვური სექსუალობის და ოიდიპოსის კომპლექსის აღმოჩენამდე.
1899 — დეკემბერში გამოდის „სიზმრები“ (გამოცემის მონაცემებში მითითებულია 1900 წელი). ფროიდის ეს წიგნი შეიცავს თავისი საკუთარი და პაციენტების სიზმრების ანალიზს.
1901 — გამოქვეყნდა „ყოველდღიური ცხოვრების ფსიქოპათოლოგია“.
1902 — ჩამოყალიბდა ფსიქოლოგიური საზოგადოება, რომელიც იკრიბებოდა ოთხშაბათობით.
1905 — „სამი ნარკვევი სექსუალობაზე“, „ისტერიის ანალიზის ფრაგმენტი“ (დორას შემთხვევა), „იუმორი და მისი კავშირი არაცნობიერთან“.
1906 — მეგობრობის დასაწყისი ნიჭიერ შვეიცარიელ ფსიქიატრთან კარლ გუსტავ იუნგთან.
1908 — პირველი საერთაშორისო ფსიქოანალიტიკური კონგრესი ზალცბურგში.
1909 — მეგობრებისა და მოსწავლეების თანხლებით ფროიდი მიემგზავრება აშშ-ში ფსიქოანალიზზე ლექციების წასაკითხად.
1912 — წიგნში „ტოტემი და ტაბუ“ ფროიდი წამოაყენებს იდეას, რომ კულტურისა და რელიგიის საფუძველი არის სექსუალური ინსტინქტების განდევნის მექანიზმები.
1914 — იუნგის მიერ კავშირის გაწყვეტა ოფიციალურ ფსიქოანალიტიკურ მიმდინარეობასთან.
1915 — ლექციების კურსი ვენაში „შესავალი ფსიქოანალიზში“.
1919 — შეისწავლის ომიდან დაბრუნებული ჯარისკაცების ფსიქოლოგიას.
1920 — ქალიშვილ სოფის გარდაცვალება;

წიგნში „კმაყოფილების პრინციპის მეორე მხარეს“ წამოყენებულია ახალი ცნება „სწრაფვა სიკვდილისკენ“ — ინსტინქტი, რომელიც კონფლიქტში მოდის სიცოცხლის ინსტინქტთან.
1921 — გამოქვეყნდა „მასების ფსიქოლოგია და მე-ს სფეროს ანალიზი“.
1923 — წიგნში „ეგო და იდი“ ფროიდი პირველად აღწერს სრულად ფსიქიკის სტრუქტურას — „ეგო“, „სუპერ-ეგო“, „იდი“; ექიმები ფროიდს დიაგნოზს უსვამენ: პირის ღრუს კიბო; საყვარელი შვილიშვილი, 4 წლის ჰაინცის სიკვდილით გამოწვეული დეპრესია.
1925 — მეგობრობის დასაწყისი ბერძენ ქალთან მარია ბონაპარტთან.
1926 — წიგნში „განდევნა, სიმპტომები და შიშები“ წამოყენებულია ახალი თეორია შიშისა, როგორც „ეგო“-ს დაცვის მექანიზმი.
1927 — გამოქვეყნდა „ერთი ილუზიის მომავალი“. ფროიდი აცხადებს, რომ არ ღებულობს არცერთ რელიგიას და ამტკიცებს თავის ათეიზმს.
1930 — ნაშრომში „უკმაყოფილება კულტურით“ ფროიდი მსჯელობს ადამიანის მოთხოვნილებების და საზოგადოების მოთხოვნების დრამატულ შეუსაბამობაზე.
1932 — მიმოწერა აინშტაინთან, რომელიც მოგვიანებით გამოქვეყნდა სათაურით „რატომ ომი?“.
1933 — ბერლინში ფაშისტები წვავენ ფროიდის წიგნებს ლოზუნგით „სექსუალური ცხოვრების სულის დამანგრეველი გადაფასების წინააღმდეგ და ადამიანის სულის კეთილშობილებისთვის“; ავსტრიის შეერთება გერმანიასთან;
1936 — ფროიდის 80 წლის იუბილე. ბრიტანეთის სამეფო საზოგადოება ირჩევს მას წევრ-კორესპონდენტად.
1938 — ფროიდი მეუღლესთან და ქალიშვილ ანნასთან ერთად საცხოვრებლად გადადის ლონდონში, რაშიც მას დაეხმარა მარია ბონაპარტი. ფროიდი განაგრძობს პაციენტების მიღებას და მუშაობს წიგნზე „ადამიანი მოსე და მონოთეისტური რელიგია“.
1939 წლის 23 სექტემბერი — ფროიდი გარდაიცვალა ლონდონში.

მოამზადა თენგიზ ვერულავამ

თვით ფროიდი თვლიდა, რომ ფსიქოანალიზის წარმოშობა არ წარმოადგენს მის დამსახურებას. თვით ფროიდი არ იყო ჩართული პირველად წამოწყებებში, ეს იყო იოსებ ბრეიერის, ვენის ექიმის მეთოდი, რომელმაც პირველად ის გამოიყენა ერთ-ერთი ისტერიით დაავადებული პაციენტი გოგონას მკურნალობისას (1880-1882 წლებში), მაშინ ფროიდი სტუდენტი იყო და მხოლოდ მოგვიანებით გამოაქვეყნა ბრეიერთან ერთობლივი ნაშრომი “ისტერიის კვლევა”, უფრო სწორედ ბრეიერმა გამოაქვეყნა ეს ნაშრომი ფროიდთან ერთად.
ბრეიერის პაციენტი, 21 წლის გოგონა, რომელიც საკმაოდ ნიჭიერი იყო, ორი წლის განმავლობაში იტანჯებოდა განსხვავებული სახის ფიზიკური და სულიერი მოშლილობებით, რასაც ძალიან სერიოზული სახე ქონდა. მას ქონდა ორივე მარჯვენა კიდურის სპასტიური პარალიჩი რასაც მგრძნობელობის დაკარგვა ახლდა თან, ერთ დროს მსგავსი დარღვევა ორივე მარცხენა კიდურისაც, თვალების მოძრაობის მოშლილობანი და მხედველობის განსხვავებული სახის ნაკლულოვანებანი, თავის დაჭერის სიძნელეები, ძლიერი ნერვიული ხველა, საკვების მიღებისადმი სიძულვილი; რამოდენიმე კვირის განმავლობაში, მიუხედავად დიდი წყურვილისა, მას არ ქონდა არაფრის დალევის სურვილი; მეტყველების დარღვევები, იმდენად ძლიერი, რომ მან დაკარგა საკუთარ მშობლიურ ენაზე საუბრისა და მისი გაგების უნარი. საბოლოოდ, მისი მდგომარეობა სრულიად ბოდვითი იყო, პიროვნების ცვლილება მიმდინარეობდა, რაზეც ფროიდი მოგვიანებით აპირებს ყურადღების გამახვილებას.
ფროიდი ვარაუდობს, რომ როდესაც მკითხველს ესმის მსგავსი დაავადების შესახებ მისი ვარაუდია ის, რომ პაციენტს ტვინის მძიმე დაავადება ჭირს, რომელიც საერთოდ აღარ ექვემდებარება მკურნალობას. ხოლო როდესაც ჯანმრთელობის მსგავსი სურათი შეიმჩნევა ახალგაზრდა პიროვნების შემთხვევაში, რომელსაც სრულიად ჯანმრთელი გული და თირკმელები აქვს და რომელმაც ძალიან ძლიერი სულიერი ტრავმა მიიღო და თუკი ცალკეული სიმპტომები არ განიცდიან ისეთ ცვლილებას რომელიც მოსალოდნელი იყო, მაშინ შესაძლებელია უკვე ექიმმა იფიქროს რომ საქმე ისე მძიმედ არ არის როგორც ეს ჩანს. მაშინ ექიმების მტკიცებით უკვე საქმე გვაქვს არა ტვინის ორგანულ დაავადებასთან, არამედ იმ იდუმალ მდგომარეობასთან, რომელსაც ბერძნული მედიცინის დროიდან ისტერიის სახელწოდება აქვს და რომელსაც შეუძლია მთელი რიგი მძიმე დაავადებების სიმულირება მოახდინოს. ამ შემთხვევაში ექიმები თვლიან რომ სიცოცხლეს საფრთხე არ ემუქრება და სრული გამოჯანმრთელება სავსებით შესაძლებელია.

სრული ტექსტი იხილეთ – ზიგმუნდ ფროიდის ფსიქოანალიზი

თქვენი რეკლამის ადგილი “ბურუსზე”

***

დაგვიკავშირდით

საკონტაქტო ინფორმაცია:

 

მობილური:    5 77 28 48 49

E-mail:      HEPOINS@YAHOO.COM

***

Ким Ки Док: «Я гораздо добрее, чем вы думаете»

Он заехал в Москву по дороге из Парижа. Корейский режиссер с мировым именем решил отдохнуть у нас пару деньков, поскольку тяжело переносит длительные перелеты. Всего каких-то три недели назад Ким Ки Док получил на Берлинском фестивале «Серебряного медведя» за режиссуру — за фильм «Самаритянка».

И вот самый модный сегодня режиссер, выпускающий по два фильма в год — притом ни одного проходного, каждый по-хорошему удивляет, — запросто, без охраны, инкогнито разгуливает по нашей столице. Забрел даже в Дом кино — посидел полчасика в ресторане, перед открытием фестиваля «Лики любви», сфотографировался с парой узнавших его журналистов, выпил маленькую чашечку кофе и так же внезапно исчез.

Он вообще как кошка — вот он есть, вот его нет. Только что говорил, как ему приятно давать это интервью, и, пока мы раскланивались с переводчиком (Ким Ки Док говорит только по-корейски, утверждает, что не способен к языкам), раз — и его нет. И переводчик уже бежит искать его на улицу. Ким Ки Док очень любит гулять по Москве.

А вот с чего началось наше эксклюзивное интервью, щедро длившееся два часа:

В одном из интервью после премьеры “Самаритянки” вы сказали, что из всех героев фильма вам ближе мужчины, покупающие тело школьницы-проститутки. Мол, 80% корейских мужчин мечтают о том же, и потому вы вполне могли б оказаться на их месте. Вы заявили это, чтобы эпатировать публику?

Что такое эпатировать?

Ну шокировать.

Да нет, просто, когда я начал снимать фильм, я подумал о том, что если б оказался на месте этих мужчин, то мог бы вести себя точно так же. (Он удивительно, не по-русски, не по-американски, не по-режиссерски, искренен. — Е.С.-А.) Конечно, детская проституция — явление отрицательное, и я так же к нему отношусь. Но в последнее время, что в Японии, что в Корее оно стало очень распространено и превратилось в большую проблему, на которую все же можно смотреть по-разному.

В «Самаритянке» есть три взгляда. Самой девочки-проститутки, погибшей во время облавы, — она выпрыгнула из окна отеля. Ей кажется, что в этом нет ничего такого. Потом ее подружки, которая решила переспать с теми же клиентами, что и умершая, и вернуть им деньги, которые они ей платили. Ей кажется, что так она “отмотает время назад” и “исправит” ошибку, вымолит прощение для мертвой приятельницы. И третья точка зрения — отца подружки-“самаритянки”, для которого это трагедия.

И все три взгляда имеют право на существование. Конечно, это явление уголовно наказуемое, но через кино я могу показать и другие грани этой проблемы: и тех, кто пострадал, и тех, кто воспользовался этой ситуацией.

В ваших фильмах часто сильны религиозные мотивы. Это связано с вашим воспитанием?

Я кореец, и воспитание мое буддийское, хотя в нем были и христианские мотивы. Но, скажем, фильм «Весна, лето, осень, зима… и снова весна» не столько о буддизме, а о том, как человек проживает свою жизнь — независимо от той религии, которую он исповедует.
Хотя я считаю, что в основе роста человеческого — именно буддизм. Но настоящая религия — это жизнь, она должна помогать слабым духом и телом, а не давить.

В фильме “Весна, лето…” вы сыграли героя в зрелости, который назначает себе серьезное наказание за грехи. Что вы сами искупали, когда обвязали себя вокруг талии веревкой, на другом конце которой укрепили тяжеленный камень, в руки взяли статую Будды и так взобрались на высокую гору? Вы же все это сделали в кадре по-настоящему — с кровавыми мозолями.

Ким Ки Дук широко улыбается:

Я хотел показать, что прожить жизнь очень тяжело — как втащить на гору тяжелую статую, да еще с увесистым камнем, который тянет назад. Я полагаю, что все — от мала до велика — несут в своей жизни свой камень.

Почему я сам сыграл? А вы помните, когда герой возвращается в плавучий монастырь на озере, стоит зима, вода замерзла, и он идет к нему по льду (в другое время он и не добрался бы — лодки-то уже нет). Сначала я хотел, чтобы актер снялся, но по разным причинам он не смог, а время упускать было нельзя — лед бы растаял, ну и пришлось самому.

2 апреля “Весна, лето…” выходит в американском прокате. Как вы относитесь к Голливуду, к “Оскару”?

Я считаю, что Голливуд — просто предприятие, которое гонит кино, чтобы получить наибольшую прибыль. А “оскаровские” академики не могут даже себе представить, что снимают во всем мире. Для меня же самой большой наградой будет, если кто-то в какой-либо стране получит такое впечатление, чтобы пронзило сердце, и тогда я буду счастлив.

За 8 лет я снял в Корее 10 фильмов, но на родине немного людей признают мои фильмы. И мне приятно, что в Европе, у вас, в России, никто не обращает внимания на то, из-за чего меня не любят в Корее, — на мое происхождение, образование.

Вы как-то сказали, что хотели бы снять фильм в России или с русскими актерами…

Задумки есть, но пока ничего конкретного. В Корее много девушек из России танцуют стриптиз на военных американских базах. Во время съемок фильма “Адрес неизвестен” я познакомился с одной вашей олимпийской чемпионкой, которая там зарабатывала, и предложил ей сыграть в моем фильме, но она отказалась, потому что сказала, что ее лицо очень известно. У нее очень печальная история. И если с кем сейчас и встречаются американские солдаты, это с русскими девушками.

А как ее звали?

Ну я не помню. (Улыбается во весь рот с белыми идеальными зубами, явно давая понять, что просто не хочет выдавать тайну чемпионки. — Е.С.-А.) Кажется, она легкоатлетка или гимнастка. Я даже хотел снять фильм о таких девушках, танцующих в казармах, но подумал, что в России обидятся.

Это правда, что в герое фильма “Адрес неизвестен” — юном подмастерье художника, которого бьют, унижают, отбирают деньги, любимая девушка изменяет ему с американским солдатом — много из вашей судьбы?

Он — это я, один к одному. Мой отец тоже воевал с Северной Кореей, тоже был ранен, тоже получал боевые награды и тоже был психологически надломлен и так же срывал злобу на мне — бил меня.

Когда я в прошлый раз был здесь летом, я видел много пожилых людей с медалями и с печальными лицами. Я думаю, на них война так же повлияла, как на моего отца, и они так же никому не нужны.

В ваших фильмах много насилия, а вы сами способны на насилие?

Неужели я так выгляжу? Я на самом деле гораздо добрее, чем вы можете подумать. Когда я пишу сценарии, я усиливаю сцены насилия, а когда снимаю — наоборот. И я слежу, чтобы актеры не пострадали, не поранились — за всеми опасными моментами я особенно наблюдаю. И то, что вам кажется опасным, на самом деле — искусные трюки. И животные в моих фильмах тоже не страдали. Когда в фильме “Адрес неизвестен” бьют собаку, я не показываю это близко — только как заносят палку, а потом — издалека, ну вы догадываетесь…

В Берлине вы сказали, что недавно поняли, что надо реже снимать кино и больше заниматься собой — развивать свое тело, построить дом.Когда я снимаю фильм, это большой стресс. И чтобы снять его, я хотел бы завести огород, чтобы выращивать там своими руками овощи и кормить ими свою семью — жену и дочь. Во мне всегда борются два желания — снимать кино и быть ближе к природе.

Иной раз мне кажется, что, если я хочу скоро умереть, мне нужно прекратить делать кино. А иногда — что если я не буду создавать фильмы, то проживу долго. (Киму Ки Доку — 44 года, которые ему ни за что не дашь. — Е.С.-А.) Вот и сейчас я думаю: начать снимать новый фильм или построить дом. Я сам строю — без помощников, мне очень нравится. Первый получился не очень большим — я его, кстати, снял в «Самаритянке», и теперь я очень хочу построить еще.

Вы в Москве уже во второй раз. (Два года назад Ким Ки Док приезжал на Московский кинофестиваль. – Г.С.) Чем на сей раз был вызван ваш визит?

Вообще-то я направлялся в Париж, но поскольку не переношу длительных перелетов, то решил сделать остановку в Москве и провести здесь пару дней, тем более что мне было интересно посмотреть, как выглядит ваш замечательный город зимой.

В одном из интервью, которое вы дали в связи с вашей предыдущей картиной «Весна, лето, осень, зима… и снова весна», вы сказали, что если – по ассоциации – сравнить вашу жизнь с временами года, то сейчас для вас наступает зима. Изменилось ли что-либо для вас с тех пор?

Зима – это моя жизнь! В буддизме считается, что это период, когда человек оценивает свою жизнь перед смертью. Я ощущаю себя именно так и поэтому хочу вернуться к природе. Сделать это довольно трудно, поскольку все время у меня отнимают съемки. А так как я считаю это дело очень увлекательным и занимательным, то не могу от него отказаться. Хотя я уверен, что человек, который хочет жить долго, не должен снимать кино. Когда снимаешь, проживаешь много жизней, а вот своя при этом незаметно уходит.

Какую роль в вашем творчестве играет религия?

Я воспитывался как в буддийских, так и в христианских традициях, но в основе моего мировоззрения все же лежит буддизм, поскольку в Корее даже христиане посещают буддийские храмы. Фильм «Весна, лето, осень, зима… и снова весна» построен на буддийских мотивах, но он не о религии, а о жизни человека, о том, как он ее проживает. Независимо от вероисповедания эта картина, как мне кажется, будет близка любому человеку, так как главное в ней – поиск смысла жизни.

Религия – это сама жизнь, и я рассматриваю ее исключительно с философских позиций. Я полагаю, что религия должна помогать слабым духом и телом, но ни в коем случае не оказывать давления на людей, поскольку это всегда приводит к разногласиям и противоречиям, которые зачастую вырастают в непримиримые, а порой и кровавые конфликты. К сожалению, религия способна не только объединять, но и разобщать людей.

В Интернете приводятся разные даты вашего рождения. Не могли бы вы раз и навсегда внести ясность в этот вопрос? И заодно выскажите, пожалуйста, свое отношение к астрологии, нумерологии и эзотерике.

Родился я 20 декабря 1960 года (правильную дату не указал ни один из сайтов. – Г.С.). Все, что вы перечислили, меня не привлекает, но когда мне было 15 лет, моя мама нагадала мне, что я буду часто общаться с множеством людей и – в связи со спецификой моей деятельности – много путешествовать по миру. Правда, она предсказала мне и то, что я никогда не стану богатым. И она во всем оказалась права, особенно в отношении общения. Только на недавнем Берлинском кинофестивале я дал 70 интервью.

Ваш последний фильм «Самаритянка», принесший вам приз за лучшую режиссуру на Берлинском кинофестивале, вновь затрагивает тему проституции, к которой вы уже неоднократно обращались. Что заставляет вас делать героинями ваших картин представительниц древнейшей профессии?

В настоящее время в Корее и Японии существует серьезная проблема детской проституции, именно поэтому я и затронул ее в своем фильме. В «Самаритянке» я не показываю, что такое проституция, а поднимаю эту проблему, относительно которой в картине существуют три разных взгляда: самой героини, ее подруги и ее отца. Поэтому зрителям предоставляется возможность рассмотреть проблему с разных сторон и точек зрения. Проституция – это, безусловно, явление отрицательное, осуждаемое обществом. Я же хотел с помощью киноязыка передать и другие грани этого явления, показав и пострадавшую сторону, и тех, кто воспользовался ситуацией.

Фильм «Весна, лето, осень, зима… и снова весна» стал вашей первой картиной, вышедшей в американский кинопрокат (ее старт был намечен на 2 апреля). В случае успеха ленты ее могут заметить и американские киноакадемики. Подобное произошло в нынешнем году с бразильским «Городом Бога». Как вы относитесь к «Оскару», американскому прокату и Голливуду?

Я считаю, что Американская киноакадемия не способна увидеть и оценить кино всего мира. Голливуд – это скорее экономическое предприятие, заинтересованное только в извлечении прибыли. А об «Оскаре» я и не мечтал никогда. Главное для меня – создать достойную картину, которая смогла бы вызвать сильные эмоции хотя бы у одного зрителя и проникнуть в самое его сердце. Если это произойдет, я буду по-настоящему счастлив.

За 8 лет я сделал 10 фильмов, но в Корее они не пользуются популярностью (в среднем картины Ким Ки-дука смотрят 100 тысяч зрителей, самая успешная его лента «Плохой парень» привлекла в кинотеатры 700 000 человек, «Береговая охрана» – 400 000, а «Остров» посмотрели всего 30 000. – Г.С.). Но для меня очень важно, что мое творчество по достоинству оценили в России, в Украине, в Европе, где в отличие от корейцев зрители не обращают внимания на мое происхождение и образование. В Корее же в основном ходят на развлекательные фильмы, а не на те, которые заставляют думать.

А вы никогда не задумывались о том, что могли бы снять фильм за границей: в Европе, а может быть, даже в России?

Такие задумки есть, а вот конкретных проектов пока нет. Что касается России, то у меня применительно к ней есть сразу несколько идей. Во-первых, меня очень интересует история корейского посла в России, который в начале XX века жил в Санкт-Петербурге, где до сих пор сохранилась его могила. Остались жить в России и его потомки. К сожалению, я пока очень мало знаю обо всем этом. Я также задумал фильм «Пистолет в России», главный герой которого – тайно завезенный из Кореи в Россию пистолет, от лица которого и будет вестись повествование в этой картине.

Естественно, что в этой истории будет представлена и русская мафия. Кроме того, у меня в свое время возникла идея снять фильм о русских девушках, работающих стриптизершами на американских военных базах в Корее. Во время работы над картиной «Адрес неизвестен» я познакомился с одной из них – бывшей олимпийской чемпионкой, то ли гимнасткой, то ли легкоатлеткой – и предложил ей сниматься. Но она отказалась, испугавшись, что ее могут узнать российские зрители. Потом я на проекте о русских стриптизершах поставил крест, подумав, что в России на меня за это обидятся.

В ваших фильмах любовь, как правило, сопровождается проявлениями жестокости и насилия; видимо, вы считаете, что существует только несчастная любовь…

Фильмы о счастливой любви снимают другие режиссеры. Мне кажется, что любовь – это стремление к взаимопониманию. Я, например, испытывая это чувство, и счастлив и несчастлив одновременно. И это прекрасно, поскольку если нет дня, нет и ночи. И потому свет и тьма вместе порождают день, а это и есть жизнь.

А что бы вы могли рассказать о вашей личной жизни?

Я женат, хотя многие считают, что я не похож на женатого. У меня растет дочь, ей 10 лет, и она ходит в школу. Недавно я своими руками построил дом (для этой цели Ким Ки-дук даже купил эскаватор. – Г.С.) и сейчас продолжаю его доделывать. Где-то я слышал, что человек, сам построивший дом, достоин наивысшей похвалы. Я хотел в этом убедиться и в итоге понял, что это величайшее счастье. Хотя это дело нелегкое и требует огромных физических, эмоциональных и умственных затрат. Но результат того стоит. Впервые переночевав в доме, который сам построил (его можно увидеть в «Самаритянке», в нем проводят ночь отец и дочь. – Г.С.), я испытал ни с чем не сравнимое наслаждение. В данный момент передо мной даже стоит дилемма – продолжать ли заниматься домом или снимать кино. Вот вернусь в конце апреля из Америки, тогда и приму окончательное решение.

О вашей жизни ходят легенды. Правда ли, что в кинотеатр вы впервые попали в 32 года? Какой фильм вы тогда посмотрели?

Это действительно так, а произошло это во Франции; первой картиной, которую я увидел на большом экране, была лента с Энтони Хопкинсом «Молчание ягнят». Потом я посмотрел фильм Лео Каракса «Любовники с Нового моста». Вскоре я написал свой первый сценарий и начал снимать кино.

Какие фильмы и режиссеры вам больше всего нравятся?

Большое впечатление на меня произвела картина Виталия Каневского «Замри, умри, воскресни». Мне также нравятся ленты Алехандро Ходоровского, Эмира Кустурицы и Михаэля Ханеке. Из фильмов, связанных с российской историей, выделю «Броненосца Потемкина» и «Доктора Живаго». В Корее вообще очень большой интерес к российскому кино и искусству. Многие у нас считают, что актерскому мастерству и балету нужно учиться только в России.

В ваших фильмах иногда попадаются ребусы, которые довольно трудно разгадать. Меня, например, не оставляет в покое финал «Острова», который можно трактовать по-разному. В чем для вас заключается смысл этой сцены, которая подводит черту под всей картиной?

Когда мужчина исчезает в зарослях, символизирующих чрево матери, это означает, что конфликт между противоположными полами исчерпан, и все остальное в этом мире уже не имеет никакого смысла. А вообще я должен сказать, что мои фильмы имеют одну странную особенность. После очередного просмотра одной и той же ленты у зрителей всякий раз меняется мнение о ней. И те или иные эпизоды они уже трактуют иначе.

Меняется ли у вас отношение к собственным фильмам?

Конечно, меняется. А разве может быть иначе? Я ведь один из зрителей своего фильма.

А не хочется ли вам что-нибудь изменить или поправить в своих работах?Нет. Кино, как и нашу жизнь, нельзя разобрать и заново собрать.

Раньше вы говорили, что на родине вас не очень-то любят. Изменилось ли к вам отношение после того, как вы получили приз на Берлинском фестивале?

В Корее очень много зависит от того, какое у тебя происхождение, образование. (В его биографии: отец — ветеран корейской войны, который его частенько поколачивал; неоконченная сельскохозяйственная школа; работа на заводе; пять лет в морской пехоте; два года занятий живописью. — Е. С.-А.) Поэтому меня особо и не замечали. Ну а когда я получил «Медведя» на Берлинском фестивале, сказали: ну повезло парню, мол, случается.

После этого у вас не появилось желания сделать фильм за границей — там, где вас любят, в России, например?

Желание есть, но надо еще хорошо поразмыслить. В Корее много русских девушек работают на американских военных базах — танцуют, развлекают солдат. Я хотел про них снять, но мне показалось, россияне обидятся. Еще, я как-то задумал фильм с названием «Пистолет из России». Главный герой — пистолет, тайно завезенный из России в Корею. Переходя из рук в руки, он все время кого-то убивает и потом «рассказывает» по-русски обо всех убийствах. Я хотел вставить туда эпизод про русскую мафию.

Ваши фильмы отличаются немногословностью, не потому ли в качестве символа у вас часто появляется рыба?

Да, в «Острове» много рыбы, в «Береговой охране». В фильме «Весна, лето, осень, зима… и снова весна» есть и рыба, и другие животные — например, змея, которая символизирует дух учителя. Да, я использую животных для сравнения с людьми.

В ваших фильмах много насилия, и обычно вы это объясняете так: насилие рождает новое. А сами вы допускаете насилие по отношению к съемочной группе, к близким?

Я так выгляжу? (Смеется.) Я же на самом деле выгляжу намного добрее своих фильмов… Когда я пишу сценарии, в них много сцен насилия, но в процессе съемки я делаю их легче. Опасные кадры я стараюсь не снимать. А все сцены насилия, которые вызывают шок, — это трюки.

А что касается животных?

Я стараюсь, чтобы животные тоже не пострадали. В фильме «Адрес неизвестен» есть сцены, где бьют собак. Но на самом деле они замахиваются и… ну вы видели, дальше — издалека.
В «Весне, лете…» монах прямо в кадре макает хвост настоящей живой кошки в тушь и долго пишет им на плавучем помосте. Это же нельзя подделать.
Ха-ха! Обычно иероглифы в Корее пишут кисточкой. Кисточки делают из хвостов животных — например, лошади. Но мы решили использовать кошачий хвост, потом смыли тушь, и все.

Но вы же ее мучили?

Ну что ж теперь делать. До такой степени можно и потерпеть.

Как вы умудрились два года прожить в Париже, занимаясь там живописью, и не начали говорить ни на одном из европейских языков? Из лени или из принципа?

У меня очень слабые способности к изучению языков. Мне кажется, если я на своем родном языке буду хорошо и понятно говорить во время съемок, будет лучше. А чтобы изучить иностранный язык, нужно время — хотя бы три года, а у меня этих трех лет нет.

И как же вы общались с американцами на съемках фильма «Адрес неизвестен»?

Я давал им прочитать сценарий, а потом показывал, как надо играть. Да, совсем без слов. Но я смотрю, американцы — все актеры. Кажется, что они делают все в своей жизни — например, идут в армию, — для того чтобы стать артистами. Буш ведь тоже актер.
Питер Гринуэй говорит, что есть только две темы, которые волнуют людей, и потому только они достойны отображения в кинематографе: секс и смерть, любовь и смерть. Смотря ваши фильмы, тоже думаешь об этом.
Кино должно затрагивать проблемы современности. Вот я бросил проблему, а каждый пусть сам рассудит.

В ваших фильмах любовь без боли не бывает.

Про счастливую любовь, наверное, другие режиссеры снимают. Любовь разная бывает. Мне кажется, что любовь — это когда мы пытаемся друг друга понять глубже. Пока есть мужчина и женщина, у них всегда будут трения, ссоры.

А вы счастливы в любви?
И счастлив, и несчастлив одновременно. И именно это прекрасно, потому что если нет ночи, то нет и дня. Темноту и свет объединяет то, что они — один день, одни сутки. Так и в жизни — без печали нельзя.

В ваших фильмах светлое начало представляют дети. У вас они есть?
Да, дочь. Ей 10 лет, она ходит в школу. Многие почему-то думают, что я еще не женат — мол, глядя на меня, так не скажешь, а даже подумаешь, что мне не суждено жениться.

Вы верите в гадания, предсказания?
Я-то нет. Но мама, когда мне было 15 лет, гадала и сказала: ты будешь общаться со многими людьми, и работа у тебя будет такая, что ты будешь много ездить по всему миру. И вот видите, все совпало. И еще она сказала: ты никогда не будешь богатым.

И это так?
Да, я небогатый человек.
Правда, что вы первый раз в 32 года попали в кинотеатр — в Париже — и с тех пор заболели кино? Какой фильм заставил вас так круто изменить судьбу?

Да, я увидел фильм с Энтони Хопкинсом — «Молчание ягнят». Потом я посмотрел фильмы Леоса Каракса. И после этого вернулся в Корею и стал писать сценарии. Впрочем, дальше вы лучше меня знаете.

У вас есть кумиры в кино?
Виталий, Виталий… По-корейски его фильм назывался «Не умирай, и воскреснешь»…

А Тарковский?
Та-ар-ковский?.. Это русский фильм, который вчера на фестивале показывали? «Броненосец Потемкин» я посмотрел в Америке. Последние фильмы не видел.

Вы смотрите свои фильмы на премьерах вместе с публикой? Переживаете, следите за реакцией публики?
Смотрю начало, а потом выхожу и гуляю по городу. Я совершенно не переживаю. Даже если половина уйдет, для меня это никакого значения не имеет.

Мы уже привыкли, что на каждом большом фестивале вы показываете по фильму.
Сейчас я стою перед дилеммой: либо фильм снимать, либо дом построить. В начале апреля я вернусь из Америки, и тогда надо будет принять решение, что делать.

Вы пересматриваете свои фильмы?
Да, я считаю, что я один из зрителей. Но мне никогда не хочется что-то в них менять. Кино — как наша жизнь, нельзя разобрать и заново собрать.